«دکتر حسین روغنی ممقانی»، یکی از دو برگزیده بخش «دانشمندان جوان» جایزه نخبگانی البرز در سال ۱۴۰۴ است. او که سوابقی همچون ریاست دانشکده مهندسی پلیمر دانشگاه صنعتی سهند تبریز، معاونت آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه صنعتی سهند تبریز، عضو هیات‌علمی دانشکده مهندسی پلیمر دانشگاه صنعتی سهند تبریز، عضو هیات امنای کلینیک کسب‌وکار شرکت شهرک‌های صنعتی استان آذربایجان شرقی و… را در کارنامه پربار علمی و اجرایی خود دارد، فارغ‌التحصیل دکتری تخصصی از دانشگاه صنعتی امیرکبیر (پلی‌تکنیک تهران) است.
آقای دکتر نه‌تنها از برجسته‌ترین متخصصان حوزه مهندسی پلیمر در کشور است، بلکه در سطح جهانی نیز چهره‌ای شناخته‌شده و صاحبنام به شمار آمده و جزو دانشمندان یک درصد برتر جهان است.
گفت‌وگوی نشریه «دانشمند» با دکتر روغنی، دانشمندی که در نخستین گام از دهه چهارم زندگی خود، یکی از چهره‌های خوشنام دانشگاهی کشور به شمار می‌رود، بسیار خواندنی است.
آقای دکتر، اگر موافق باشید گفت‌وگو را از دوران تحصیلات ابتدایی شما شروع کنیم، در کدام شهر تحصیل کردید و وضعیت تحصیلی‌تان در آن دوره چگونه بود؟
متولد شهر آذرشهر هستم و تحصیلاتم را در شهر ممقان و آذرشهر گذراندم. در سراسر دوره تحصیل از ابتدایی تا پایان دوره متوسطه، همواره شاگرد اول یا جزو نفرات برتر کلاس بودم؛ البته که برای اول شدن و اول ماندن همیشه باید تلاش کرد و من هم از همان ابتدا برای رسیدن به این هدف، برنامه‌ریزی کرده بودم و خدا را شاکرم که نتیجه خوبی از تلاش‌هایم گرفتم.
اما در کنار تلاش، معتقدم حمایت‌های خانوادگی هم تاثیر بسیار زیادی در رسیدنم به اهدافم داشت. با حمایت‌های آن‌ها بود که آرامش لازم برای فعالیت‌های علمی‌برایم فراهم شد. موضوع دیگری که همیشه آن را در موفقیت همه انسان‌ها موثر می‌دانم، وجود نزدیکان وآشنایانی است که در حوزه فعالیت خودشان موفق شده بودند و هر فرد برای رسیدن به موفقیت می‌تواند آن‌ها را به‌عنوان الگو قرار داده و در مسیر آن‌ها حرکت کند.
شما در هر سه دوره کارشناسی تا دکتری، در رشته مهندسی پلیمر تحصیل کرده‌اید. آیا دلیل خاصی داشت که این رشته را انتخاب کردید؟
واقعیت این است که من حساسیت بسیار زیادی درباره رشته‌ای که قصد داشتم در دانشگاه تحصیل کنم، داشتم و به همین دلیل در هنگام انتخاب رشته، تحقیق عمیقی انجام دادم و مشاوره‌های فراوانی گرفتم تا همه رشته‌ها را بشناسم و براساس علاقه‌ام انتخاب رشته کنم. من علاقه بسیار زیادی به رشته شیمی و حوزه‌های مرتبط با این علم داشتم. در آن سال‌ها، رشته پلیمر تازه در محیط‌های دانشگاهی ایران شکل گرفته بود و آینده درخشانی برای آن می‌شد متصور شد. باتوجه‌به علایقم و آینده‌ای که برای آن پیش‌بینی می‌کردم، فضا را برای رشد در آن مساعد دیدم و به همین دلیل رشته مهندسی پلیمر را انتخاب کرده و خوشحالم که از سال ۱۳۸۲ که تحصیلات دانشگاهی را آغاز کردم. در هر سه دوره کارشناسی، کارشناسی‌ارشد و دکتری در دانشگاه صنعتی امیرکبیر در این حوزه تحصیل کردم.
فعالیت تحقیقاتی را از چه سالی آغاز کردید؟
به‌عنوان یک دانشجوی دوره کارشناسی در سال‌های ابتدایی تحصیل، بیشتر بر مطالعات نظری دانشگاهی متمرکز بودم و فعالیت‌های تحقیقاتی را از سال چهارم دوره کارشناسی آغاز کردم. در آن سال‌ها، رشته‌پلیمر، رشته‌ای نوپا بود که زمینه برای فعالیت در حوزه‌های مختلف آن بسیار گسترده بود.
مهندسی پلیمر، یک حوزه بین‌رشته‌ای بین مهندسی شیمی، مهندسی مواد و مهندسی پزشکی است و من هم باتوجه‌به علایق و دلبستگی‌هایم، حوزه شیمی پلیمر و «سنتز پلیمر» را انتخاب کردم.
با‌توجه به آن‌که بخش زیادی از خوانندگان نشریه، دانش‌آموزان دوره متوسطه و دانشگاهیان هستند، اگر ممکن است کمی بیشتر درباره سنتز پلیمر که حوزه مورد علاقه شماست، توضیح بدهید.
در سنتز پلیمر، موضوعی که بسیار جذاب و جالب است این است که شما می‌توانید با دستکاری در ساختار ملکول، خواص آن را تغییر دهید. پلیمرها بزرگ ملکول هستند، یعنی از چیدمان کوچک ملکول‌ها در کنار هم تشکیل می‌شوند. نوع چیدمان، هندسه چیدمان، تعداد و جنس واحدهای تکراری و… دست به دست هم می‌دهند تا یک پلیمر تولیدشده خواص مشخصی داشته باشد. در این بخش، من زمینه «معماری ملکولی» را به‌صورت خاص انتخاب کردم.
در معماری ملکولی همان‌طور که از نامش هم مشخص است، محققان و پژوهشگران براساس نیاز و باتوجه‌به حوزه پژوهشی و تحقیقاتی، می‌توانند چیدمان ملکول‌ها را به گونه‌ای تغییر دهند که خواصی را که موردنظرشان است به دست بیاورند.
در این حوزه، من و همکارانم بر پلیمریزاسیون‌های کنترل‌شده یا زنده متمرکز شده و مطالعات گسترده‌ای را دنبال کرده و برای اولین‌بار در ایران، این زمینه را گسترش دادیم. در ۱۰ سال اخیر و در دوره‌ای که به‌عنوان عضو هیات‌علمی فعالیت می‌کنم در حوزه کاربردهای پلیمرها، از طریق مهندسی ساختار پلیمر به نتایج خوبی دست پیدا کردیم.
مهم‌ترین دستاورد علمی‌ای که به‌عنوان یک دانشمند ایرانی کسب کرده‌اید چیست؟
در چند سال اخیر، من و تیم همراهم به‌صورت ویژه بر کاربرد پلیمریزاسیون‌های کنترل‌شده یا زنده در زمینه «پلیمرهای هوشمند» متمرکز شدیم. اگر بخواهم به‌صورت ساده‌تر هدف از این تحقیقات را بگویم، به این صورت است که پلیمرهای هوشمند، پلیمرهایی هستند که به محرک‌های خارجی مانند نور، دما و… پاسخ می‌دهند. در این حوزه شما می‌توانید معماری ملکولی انجام دهید و پاسخ به آن محرک را کنترل کنید؛ به‌عنوان نمونه می‌توان به پلیمرهای هوشمند با کاربردهای وسیع در حسگرهای شیمیایی، جوهرهای هوشمند، قطعات با حافظه شکلی، پوشش‌های خودترمیم‌شونده، پوشش‌های خودتمیزشونده و … و مواردی از این دست که از طبیعت الهام گرفته شده اشاره کرد. فعالیت من و همکارانم بر طراحی و کاربرد این‌گونه پلیمرها متمرکز شده که نقطه اوج پیشرفت علمی گروهی که تشکیل داده‌ام هم در این زمینه است.
به‌عنوان عضو هیات‌علمی دانشگاه صنعتی تبریز، شما فعالیت‌های گسترده‌ای نیز در حوزه تربیت دانشجویان و ارتباط با مجامع علمی دنیا داشته‌اید، در این زمینه هم لطفا کمی توضیح بدهید.
به‌عنوان یک معلم و محقق دانشگاهی، معتقدم که پیشرفت علم، با ارتباطات گسترده ملی و بین‌المللی حاصل می‌شود و اگر بخواهیم گام بلندی در زمینه علمی برداریم، باید همکاری‌های داخل دانشگاه، بین دانشگاه‌های کشور و مجامع علمی بین‌المللی در کنار هم قرار گیرند تا به نتیجه مطلوب برسیم. اما با این حال، همان‌طور که همه می‌دانیم، به دلایل مختلف و ازجمله دلایل اقتصادی، توان برقراری ارتباطات بین‌المللی گسترده وجود ندارد اما این کمبود باعث نشده که من و گروهم از تلاش دست برداریم، بلکه در مقابل، تمام توان خود را به کار گرفته‌ایم که به‌صورت مجازی با اساتید تراز اول جهان ارتباط برقرار کنیم و البته فکر می‌کنم تا حدود زیادی هم موفق شده‌ایم تا خود، گروه‌مان و دانشگاه صنعتی سهند تبریز را به اساتید معتبر سایر کشورهای دنیا معرفی کنیم و به لطف خداوند اکنون آشنایی نسبی‌ای با بنده و فعالیت‌های علمی دانشگاه ما وجود دارد و می‌توانیم از نظرات و ایده‌های آن‌ها در فعالیت‌های علمی‌مان بهره‌مند شویم.
شما به گروهی که در دانشگاه تشکیل داده‌اید اشاره کردید، اگر ممکن است درباره فعالیت این گروه توضیح بیشتری بدهید.
تاکنون هشت محقق پسادکتری، ۲۸ دانشجوی دکتری، ۱۰۵ دانشجوی کارشناسی‌ارشد و ۴۰ دانشجوی کارشناسی در گروه تحقیقاتی دانشگاهی این‌جانب فعالیت کرده‌اند که از طریق تحقیق و پژوهش و ارتباط با اساتید نخبه کشور و دانشمندان جهان، در زمینه مهندسی پلیمر به فعالیت پرداخته‌اند. دانش‌آموختگان گروه تحقیقاتی این‌جانب عموما از نخبگان کشور بوده و جوایز متعدد علمی را در داخل و خارج کشور کسب کرده‌اند.
شما افتخارات و جوایز بسیاری را کسب کرده‌اید که تازه‌ترین مورد آن جایزه البرز است، لطفا درباره سایر جوایز و افتخاراتی که به دست آورده‌اید هم توضیح بدهید.
در دوره دانشجویی، به‌عنوان«دانشجوی نمونه کشوری» برگزیده شده و بیشتر جوایز بنیاد ملی نخبگان را کسب کرده‌ام. در دوره‌ای هم که به‌عنوان عضو هیات‌علمی فعالیت می‌کنم، سه مرتبه به‌عنوان «سرآمد علمی کشور منتخب فدراسیون سرآمدان ایران، بنیاد ملی نخبگان و بنیاد ملی علم ایران» انتخاب شده‌ام. علاوه‌بر این، به‌عنوان «دانشمند جوان منتخب فرهنگستان علوم» هم انتخاب شده و عنوان «پژوهشگر جوان کشور منتخب وزارت علوم تحقیقات و فناوری» را کسب کرده‌ام. از دیگر افتخارات بنده معرفی به‌عنوان محقق نوظهور شیمی پلیمر از طرف ژورنال معتبر شیمی پلیمر در انجمن شیمی پادشاهی انگلیس و همچنین برگزیده رتبه دوم پژوهش‌های بنیادی بیست‌وپنجمین جشنواره جوان خوارزمی است.
در شصت‌وسومین دوره جایزه البرز، به‌عنوان «دانشمند جوان» برگزیده شدید. به نظر شما این جایزه چه ویژگی مهمی دارد که آن را نسبت‌به سایر جوایز علمی کشور متمایز می‌کند؟
جایزه البرز، درحقیقت یک وقف علمی است و از این لحاظ شاخص است. زنده‌یاد البرز، دارایی خود را وقف علم کرده و حتی پس از فوت، جسم خودش را هم برای تحقیقات علمی اهدا کرده است. این‌که همه دارایی یک فرد در راستای علم وقف شود بسیار ارزشمند و بزرگوارانه است و من تصور می‌کنم رمز ماندگاری جشنواره البرز در این ۶۳ سال، همین انگیزه والای مرحوم البرز و البته زحمات مدیران کنونی این مجموعه به همراه داوری‌های خوب و منصفانه آن است.
اگر بخواهید افق روشنی را که شما در مسیر خود طی کرده‌اید به مخاطبان دانش‌آموز و دانشجو نشان دهید، در این مسیر چه موضوعی بیش از همه اهمیت پیدا می‌کند؟
تصور می‌کنم مهم‌ترین مساله در هر پیشرفتی، داشتن هدف و تعریف مسیر صحیح جهت رسیدن به آن هدف است. هرکس باید هدفی برای آینده‌اش ترسیم کند و برای رسیدن به آن، نقشه‌ای سنجیده و حساب‌شده طراحی کرده و تلاش کند. باید دانست که برای موفقیت باید هدفگذاری صحیحی داشت و با تمام وجود تلاش کرد.
دیدگاهتان را بنویسید