ایران در سال‌های گذشته، رکوردهای فراوانی در تولید و صادرات پسته برای خود ثبت کرده است؛ از بیشترین سطح زیرکشت پسته تا بالاترین رقم صادرات و درآمد جهانی فروش پسته در کارنامه کشورمان دیده می‌شود. اما از دهه ۲۰۰۰ میلادی، ظهور رقبای جهانی و عوامل داخلی اعم از ازدیاد سموم و آلودگی‌های میکروبی، کم‌آبی، تغییرات اقلیم، شرایط تحریم و… سهم ایران را در بازارهای جهانی رفته‌رفته کاهش داده است؛ به‌طوری‌که سهم کشور در بازار جهانی این محصول از ۶۰ درصد در سال ۲۰۰۰ به ۴۵.۵ درصد در سال ۲۰۱۰ و ۲۶.۵ درصد در سال ۲۰۲۰ تنزل یافته است؛ آماری که از تضعیف جایگاه ایران در بازارهای بین‌المللی این محصول خبر می‌دهد.
یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش سهم بازارهای جهانی و صادرات پسته ایران مساله آلودگی‌های میکروبی و قارچی، به‌ویژه آفلاتوکسین است، به‌طوری‌که در دهه گذشته، چندین مورد پسته صادراتی ایران به‌علت وجود میزان آلودگی بالاتر از حد مجاز و استاندارد از مقاصد کشورهای اروپایی برگشت داده شده یا با قیمت بسیار پایین‌تر از تراز جهانی به فروش رسیده است. گفته می‌شود ارزش صادرات پسته ایران از ۲.۵ میلیارد دلار به کمتر از یک میلیارد دلار افت کرده و آمریکا و ترکیه در رقابت با ایران در این بازار جولان می‌دهند.
تاکنون روش‌های متداول برای کاهش میزان آلودگی محصولات کشاورزی، استفاده از سورترهای لیزری، حذف فیزیکی محصولات آلوده ازسوی اپراتور، استفاده از پرتوهای یونیزان همچون گاما یا بیم الکترونی، اولتراسونیک و پردازش فشار بالا بوده که به‌دلیل کارایی پایین یا هزینه‌های سنگین امکان استفاده گسترده از آن‌ها وجود نداشته است. ازجمله روش‌های ارزشمند برای آلودگی‌زدایی، استفاده از پلاسمای سرد است که به روش تخلیه سددی‌الکتریک تولید می‌شود. استفاده از تخلیه سددی‌الکتریک، یکی از روش‌های پرکاربرد و مرسوم برای کنترل چگالی جریان و به‌واسطه آن کنترل دمای پلاسما است. از مزایای این روش می‌توان به عملکرد در دمای پایین، تشعشع کمتر و مصرف انرژی پایین‌تر اشاره کرد.
شرکت دانش‌بنیان توسعه فناوری پلاسما از سال ۱۴۰۱ با احصای چالش‌های کیفیت‌افزایی محصول پسته و انجام مطالعات و آزمایش‌های دقیق در باغات شهرستان رفسنجان، گام نخست را برای حل مساله و رفع آلودگی‌های این محصول راهبردی برداشت. با کسب نتایج مثبت از تاثیر پلاسمای سرد در حذف عوامل آلودگی و سموم، ازطریق پروتوتایپ اولیه با ظرفیت پردازش ۱۰ کیلوگرم، متخصصان این شرکت به‌منظور انجام آزمایش‌ها در مقیاس بالا و اطمینان از کارایی فرآیندها، سامانه نیمه‌صنعتی پلاسمایی را با ظرفیت پردازش ۱۰۰ کیلوگرم پسته در یک ساعت را طراحی، اجرا و تحت آزمایش‌های مداوم درآوردند. با موفقیت‌آمیز بودن نتایج آزمایش‌ها پروژه سم‌زدایی، فناوران شرکت این‌بار وارد فاز طراحی و تولید سامانه صنعتی با ظرفیت پردازش ۳ تُن پسته در ساعت شدند که از آن می‌توان به‌عنوان اولین قدم برای راه‌اندازی مجتمع آلودگی‌زدایی و فرآوری خشکبار رفسنجان یاد کرد.
شرکت دانش‌بنیان توسعه فناوری پلاسما پس از انتخاب شهر رفسنجان برای راه‌اندازی مجتمع آلودگی‌زدایی و فرآوری خشکبار، فرآیند استقرار، تامین و تجهیز کارخانه را در ۱۸ ماه تکمیل و به آستانه بهره‌برداری رساند. این مجتمع اولین و تنها مرکز آلودگی‌زدایی و فرآوری خشکبار مبتنی بر پلاسما در ایران و منطقه بوده که با ظرفیت پردازش سالانه ۶هزار تن پسته در سال، در ۲۶ آبان سال ۱۴۰۳ افتتاح شد. سامانه‌های صنعتی مستقر در این مجتمع کاملا بومی بوده و به دست متخصصان شرکت ساخته شده‌اند.
افتتاح این مجتمع آلودگی‌زدایی و فرآوری خشکبار، نه‌تنها یک گام بزرگ در جهت بهبود کیفیت پسته ایران محسوب می‌شود، بلکه می‌تواند نقش کلیدی در بازگرداندن اعتماد بازارهای جهانی به محصولات کشاورزی ایران ایفا کند. با حذف آلودگی‌های میکروبی و قارچی و سمومی نظیر آفلاتوکسین، پسته ایران می‌تواند استانداردهای بین‌المللی را به‌طور کامل رعایت کرده و جایگاه خود را در بازارهای صادراتی اروپا و آسیا تقویت کند. این امر نه‌تنها باعث افزایش ارزش صادرات پسته خواهد شد، بلکه می‌تواند به‌عنوان الگویی برای سایر محصولات کشاورزی ایران نیز مورد استفاده قرار گیرد. با کاهش ریسک برگشت محصولات و افزایش قیمت فروش، درآمد باغداران و صادرکنندگان نیز به‌طور قابل‌توجهی بهبود خواهد یافت.
توسعه فعالیت‌ها
باتوجه به موفقیت‌های این پروژه، شرکت دانش‌بنیان توسعه فناوری پلاسما در نظر دارد تا این فناوری را به سایر محصولات کشاورزی و خشکبار نیز تعمیم دهد. این شرکت درحال بررسی امکان استفاده از پلاسمای سرد برای آلودگی‌زدایی از محصولاتی مانند بادام، گردو، ذرت و… است که آن‌ها نیز با چالش‌های مشابهی روبه‌رو هستند. علاوه‌بر این، برنامه‌هایی برای توسعه فناوری‌های مرتبط با پلاسما در حوزه‌های دیگر مانند صنایع غذایی و دارویی نیز در دست بررسی است. با توجه به ظرفیت‌های بالای این فناوری و امکان گسترش آن به سایر مناطق کشور، می‌توان امیدوار بود که این پروژه تنها آغاز یک تحول بزرگ در صنایع کشاورزی و فرآوری ایران باشد.
دیدگاهتان را بنویسید