جایزه علمی و پژوهشی بین‌المللی ایران که به نام پیامبر رحمت، «مصطفی (ص)»، مزین است، معتبرترین جایزه علمی جهان اسلام است که هر دو سال یک‌بار به دانشمندان و پژوهشگرانی اهدا می‌شود که با دستاوردهای نوآورانه خود، دانش بشری را ارتقا بخشیده و مرزهای کنونی دانش را یک گام به جلوتر برده‌اند.
این جایزه نه‌تنها بزرگداشت مقام عالمان و فناوران است، بلکه پلی است میان نخبگان کشورهای اسلامی و جهان برای پیشبرد همکاری‌های علمی و توسعه پایدار.
آیین اعطای ششمین دوره جایزه مصطفی (ص)، ۱۷ شهریور و در آستانه ولادت پیامبر اکرم (ص) در تالار وحدت با حضور دانشمندان و شخصیت‌های علمی ایرانی، بین‌المللی و به‌ویژه چهره‌های برجسته از جهان اسلام برگزار شد و همزمان با آن، مجموعه‌ای از رویدادهای علمی-ترویجی و تخصصی در روزهای ۱۵ تا ۱۹ شهریور برپا شد.
در این گزارش به این جایزه مهم و بزرگ علمی ایرانی و برندگان تمامی دوره‌های آن پرداخته شده است.
جایزه مصطفی (ص) چیست؟
جایزه مصطفی (ص)، به‌عنوان یکی از معتبرترین جوایز علمی جهان اسلام، نمادی از افتخار، خودباوری و شکوفایی علمی در میان کشورهای اسلامی است. این جایزه هر دو سال یک‌بار به دانشمندان و پژوهشگرانی اهدا می‌شود که دستاوردهای برجسته‌ای در حوزه‌های مختلف علمی و فناوری داشته و نقش مهمی در پیشبرد مرزهای دانش ایفا کرده‌اند. فلسفه نامگذاری آن، ادای احترام به پیامبر اسلام (ص) به عنوان پیام‌آور علم، اخلاق و صلح است و هدف آن، ایجاد بستری برای همکاری علمی میان نخبگان جهان اسلام و جهان است.
تولد یک جایزه بین‌المللی ایرانی‌الاصل
اعطای این جایزه ازسوی بنیاد علم و فناوری مصطفی (ص) با چشم‌انداز گسترش صلح، امنیت و رفاه بشریت، از سال ۱۳۹۱ آغاز شد و ماموریت این بنیاد توسعه علم و فناوری در جهان اسلام تعریف شده است.
این جایزه به آثار نوآورانه در مرزهای دانش تعلق می‌گیرد که ازسوی افرادی شاخص در حوزه‌های علم و فناوری ارایه شده و زمینه‌ساز بهبود زندگی بشریت باشد.
جایزه، جایزه مصطفی (ص) چیست؟
برگزیدگان جایزه علاوه‌بر لوح و مدال جهانی مصطفی (ص)، با دریافت مبلغ ۵۰۰هزار دلار که از محل کمک خیرین و موقوفات علم و فناوری تامین شده، طی مراسمی باشکوه با حضور دانشمندان و فرهیختگانی از کشورهای مختلف جهان، مورد تقدیر قرار می‌گیرند.
۲۰ درصد از مبلغ جایزه مصطفی (ص) در ازای فعالیت برگزیدگان در قالب‌های زیر ارایه می‌شود:
اعطای گرنت پژوهشی به برگزیدگان برای ارایه به پژوهشگران کشورهای اسلامی، اعطای کمک‌هزینه فرصت مطالعاتی به برگزیدگان برای ارایه به پژوهشگران کشورهای اسلامی یا حضور در رویدادهای بنیاد یا رویدادهای کشورهای اسلامی، اعطای گرنت به برگزیدگان برای انتشار مقالات مشترک با پژوهشگران کشورهای اسلامی، اعطای کمک‌هزینه به برگزیدگان برای انجام پروژه‌های مشترک در کشورهای اسلامی یا راه‌اندازی مراکز مشترک علمی در کشورهای اسلامی یا پذیرش دانشجو در مقاطع تحصیلات تکمیلی از کشورهای اسلامی و همچنین فعالیت در مجامع علمی کشورهای اسلامی.
شاخص‌های جایزه
براساس اطلاعات ارایه‌شده ازسوی خبرگزاری دانشجویان ایران، جایزه مصطفی (ص) براساس این شاخص‌ها اعطا می‌شود:
ویژگی‌های برجسته اثر: نوآوری مشهود در روش علمی، پیشرو بودن اثر و نیز ماندگاری آن از مهم‌ترین ویژگی‌های مورد توجه داوران است.
همچنین اثر باید کاربردهای مشخصی داشته یا نتایج حاصل از آن به‌صورت محسوس در جهان علم تاثیر گذاشته باشد. شرکت‌کنندگان برای اثبات این ویژگی‌ها باید دلایل کافی و مستندات قابل تشخیص ارایه کنند.
دامنه نفوذ: اثرعلمی مورد داوری باید به گسترده شدن مرزهای دانش در جهان کمک کرده و در سطح جهانی یا منطقه‌ای تاثیر علمی قابل‌ملاحظه‌ای بر جای گذاشته باشد. همچنین آثار باید یا در قالب یک فرضیه علمی در رسانه‌های معتبر علمی منتشر شده یا قابلیت تبدیل به طرح‌های اقتصادی و تولید ثروت را داشته باشند. همچنین آثار علمی ارسالی باید بر فرهنگ، جامعه، سلامت، محیط‌زیست و رفاه عمومی تاثیر مشهودی داشته و در پاسخ‌گویی به نیازهای علمی یا حل مسایل اجتماعی ایفای نقش کرده باشند.
ویژگی‌های صاحب اثر: صاحب یا صاحبان اثر علمی نامزد دریافت جایزه مصطفی (ص) باید در زمینه تخصصی خود از حسن شهرت و سابقه علمی درخشانی برخوردار باشند. این سابقه از طریق داشتن آثار و مقالات منتشرشده در نشریات معتبر علمی یا نوآوری‌ها و اختراعات ثبت شده یا نقش داشتن در توسعه فناوری‌های جدید سنجیده خواهد شد. جامع‌نگری و روحیه نوآوری علمی از دیگر ویژگی‌های نامزدهای دریافت جایزه مصطفی (ص) است.
برگزیدگان پنج دوره جایزه مصطفی به این شرح است:
برگزیدگان جایزه مصطفی در سال ۲۰۱۵
«دکتر عمر یاغی» – محقق اردنی-
زمینه فعالیت: علم و فناوری نانو با اثر «چارچوب‌های فلز آلی (MOFs)»
این دانشمند برجسته آمریکایی-اردنی، به پاس دستاوردهای بی‌نظیرش در طراحی و تولید گروه‌های نوینی از ترکیبات شیمیایی، مفتخر به دریافت این جایزه شد.
پژوهش‌های او منجر به ابداع و توسعه چارچوب‌های فلز-آلی (MOFs)، چارچوب‌های زئولیت ایمیدزولات (ZIFs) و چارچوب‌های کووالانسی آلی (COFs) شده است؛ آن‌ها موادی هستند که از ترکیب واحدهای ارگانیک و غیرارگانیک با پیوندهای محکم در قالب ساختارهای بلوری شکل گرفته‌اند.
این مواد کاربردهای گسترده‌ای در ذخیره‌سازی گازهایی چون هیدروژن، متان و دی‌اکسید کربن، جداسازی هیدروکربن‌ها، کاتالیز و حتی فناوری‌های نوین الکترونیک یافته‌اند و هم‌اکنون در بیش از یک‌هزار آزمایشگاه دانشگاهی و صنعتی جهان مورد استفاده قرار می‌گیرند.
اختراعات یاغی رویای دیرینه شیمی‌دانان برای طراحی و ساخت مواد با ساختار دلخواه را به واقعیت بدل کرده و الهام‌بخش نسل جدیدی از پژوهشگران جوان در سراسر جهان شده است.
دکتر جکی ای رو یینگ – محقق سنگاپوری
زمینه فعالیت: دارورسانی هوشمند
جایزه مصطفی (ص) در سال ۲۰۱۵ در حوزه «علم و فناوری نانوزیستی» به دکتر جکی ای رو یینگ، به پاس تلاش‌های بی‌نظیر او در توسعه مواد و سیستم‌های پیشرفته زیستی با ساختار نانویی و کاربردهای نوآورانه، ازجمله طراحی نانوذرات پلیمری پاسخ‌گو به محرک‌ها برای دارورسانی هوشمند در بدن، اعطا شد.
پژوهش‌های پیشگامانه دکتر یینگ، شامل ساخت نانوذرات، نانوکامپوزیت‌ها و مواد نانوپوروس، افق‌های جدیدی را در حوزه مواد با ساختار نانویی گشوده است.
او با ابداع «جعبه‌ابزار نانویی»، فناوری‌هایی را عرضه کرده که در ساخت دارو، مهندسی سلول و بافت، بیوحسگرها، شیمی سبز و انرژی کاربرد گسترده دارند.
این محقق بیش از «۳۴۰ مقاله علمی منتشر کرده» و بیش از «۱۵۰ پتنت» را به ثبت رسانده یا در حال ثبت دارد که بسیاری از آن‌ها به مرحله تجاری‌سازی رسیده‌اند.
یکی از دستاوردهای برجسته او، تولید نانوذرات پلیمری خودتنظیم‌کننده سطح انسولین است که می‌تواند نیاز بیماران دیابتی به دستگاه‌های پایش قندخون را برطرف و مسیرهای غیرتزریقی ورود انسولین به بدن را ممکن سازد. این فناوری که ازسوی شرکت Smartcells به تجاری‌سازی رسید. در سال ۲۰۱۰ ازسوی شرکت Merck خریداری شد تا با سرمایه‌گذاری ۵۰۰ میلیون دلاری برای آزمایش‌های بالینی توسعه یابد.
دکتر یینگ، متولد ۱۹۶۶ در تایپه و پرورش‌یافته در سنگاپور و نیویورک، مدارک دانشگاهی خود را از کوپر یونیون و دانشگاه پرینستون دریافت کرد.
وی به‌عنوان یکی از ۱۰۰ مهندس برتر جهان شناخته می‌شود، در فهرست ۵۰۰ مسلمان برتر جهان طی سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۵ قرار داشته و در سال ۲۰۱۴ به‌عنوان زن برتر سنگاپور برگزیده شده است. دکتر یینگ همچنین سردبیر مجله Nano Today با ضریب تاثیر ۱۵،۰۰۰ است و نقش مهمی در هدایت و الهام‌بخشی به نسل جدید پژوهشگران ایفا می‌کند.
برگزیدگان جایزه مصطفی در سال ۲۰۱۷
دکتر سامی ارول گلنبه، اهل ترکیه
زمینه فعالیت: حوزه علم و فناوری اطلاعات و ارتباطات.
دومین دوره جایزه مصطفی (ص) در حوزه علم و فناوری اطلاعات و ارتباطات به سامی ارول گلنبه، دانشمند برجسته رایانه، مهندس الکترونیک و ریاضیدان کاربردی اهل ترکیه اعطا شد.
گلنبه که استاد رشته مهندسی برق و الکترونیک دانشگاه امپریال لندن است، سهم شایسته‌ای در توسعه نظریه شبکه‌های صف و کاربردهای پیشرفته ICT دارد.
وی پس از تحصیل در دانشگاه‌های آنکارا و فنی خاورمیانه و کسب جوایز پژوهشی، مدرک فوق‌لیسانس و دکتری خود را در دانشگاه پلی‌تکنیک نیویورک دریافت کرد و رساله دکتری او در حوزه اتوماتای احتمالی با محدودیت‌های ساختاری بود.
گلنبه در موسسه INRIA و دانشگاه اورسی پاریس تیمی تشکیل داد که مدل‌ها و نرم‌افزارهای تحلیل شبکه صف را توسعه داد. اختراعات او شامل تقریب‌های واپخشی برای عملکرد رایانه، بهینه‌سازی پروتکل‌های MAC و افزایش قابلیت اطمینان پایگاه‌های اطلاعاتی است. یکی از دستاوردهای مهم گلنبه، طراحی شبکه‌های جی (G Networks) یا شبکه‌های گلنبه است؛ مدل‌هایی که عملکرد سیستم‌های ICT تلفیق‌کننده توابع مهم کنترل را از طریق ریاضیات قابل ارزیابی می‌کنند و برای حل مسایل مسیریابی، تخلیه بار و مدیریت ترافیک کاربرد دارند.
همچنین وی مدل جدیدی از شبکه عصبی احتمالی جهش‌یافته ارایه کرده که به شبکه عصبی تصادفی معروف است و الگوریتم‌های یادگیری آن در مسایل مهندسی و زیستی به کار گرفته شده است.
پیش از ظهور شبکه‌های بسته‌ای، گلنبه و همکارانش در شرکت LMT موفق به ثبت اختراعی شدند که «انتقال صدا روی شبکه بسته‌ای» را ممکن می‌کرد و این اختراع در سال ۱۹۸۲ برنده جایزه شد؛ فناوری‌ای که پایه‌گذار ابزارهای ارتباطی مدرن مانند اسکایپ محسوب می‌شود.
دکتر گلنبه همچنین بنیان‌گذار مجموعه کنفرانس‌های ISCIS است که از سال ۱۹۸۶ به گردهم آوردن دانشمندان ترکیه‌ای و بین‌المللی در حوزه علوم رایانه می‌پردازد. وی درحال‌حاضر روی «فعالیت مصرف انرژی و کیفیت خدمات در ICT، امنیت شبکه‌ها و فضای ابری» تحقیق می‌کند و تاکنون بیش از ۷۵ دانشجوی دکتری و تعداد زیادی محقق پسادکتری را راهنمایی کرده است.
ارایه شبکه‌های جی و نرم‌افزارهای مرتبط ازسوی گلنبه که به‌صورت رایگان در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی جهان منتشر شد، اکنون به‌عنوان استاندارد صنعتی در ICT و ارتباطات راه دور به کار می‌رود و نشان‌دهنده تاثیر بی‌بدیل وی در پیشرفت علم و فناوری اطلاعات است.
دکتر محمدامین شکراللهی – دانشمند ایرانی
زمینه فعالیت: توسعه کدهای رپتور
محمدامین شکراللهی، استاد تمام دانشگاه پلی‌تکنیک فدرال سوییس در رشته‌های الگوریتم و ریاضیات الگوریتمی، به‌دلیل اختراع کدهای رپتور و تاثیر ماندگار آن بر مخابرات و شبکه‌های داده، به‌عنوان نامزد جایزه مصطفی (ص) معرفی شد.
شکراللهی که متولد سال ۱۹۶۴ در ایران است، مدرک کارشناسی‌ارشد خود را در رشته ریاضیات از دانشگاه کارلسروهه آلمان و دکتری علوم رایانه و ریاضیات را از دانشگاه بن دریافت کرد.
تز دکتری او با عنوان «بهبود نظریه کدگذاری و پیچیدگی از طریق زمینه‌های تابع جبری» نشان‌دهنده تمرکزش بر پیشرفت کدهای تصحیح خطا بود.
وی همکار اختراع کدهای گردبادی و مخترع اصلی کدهای رپتور است. کدهای رپتور که پیشرفته‌ترین کدهای تصحیح خطای پیشرو (FEC) محسوب می‌شوند، امکان بازیابی داده‌های ازدست‌رفته بدون نیاز به ارسال مجدد را فراهم می‌کنند و در کاربردهایی مانند پخش تلویزیون اینترنتی، مخابرات سیار و توزیع داده به مناطق روستایی مورد استفاده هستند. این فناوری با برند RaptorQ ازسوی شرکت کوالکام عرضه می‌شود و میلیون‌ها محصول در سراسر جهان از آن بهره می‌برند. در سال ۲۰۰۷، شکراللهی به پاس دستاوردهایش در طراحی و توسعه کدهای رپتور، جایزه جهانی اریک سامنر و در سال ۲۰۱۲ مدال ریچارد همینگ را از موسسه مهندسان برق و الکترونیک دریافت کرد. علاوه‌بر فعالیت‌های تحقیقاتی، دکتر شکراللهی «نخستین مدرسه تابستانی علوم کامپیوتر نظری» را در تهران تاسیس و دوره‌های آموزشی کدهای رپتور برای مخابرات سیار را در دانشگاه تهران برگزار کرده است.
او همچنین مشاور بسیاری از دانشجویان دکتری و محققان پسادکتری از کشورهای اسلامی بوده و نقش مهمی در آموزش و ترویج علوم رایانه و مهندسی ارتباطات ایفا کرده است.
کد رپتور را که در سال ۲۰۰۱ شکراللهی اختراع کرد، با تبدیل پیام اولیه به پیام طولانی‌تر و استفاده از حداقل داده تصحیح‌کننده، توانسته قابلیت اطمینان شبکه‌های دیتا را به‌شکل موثری افزایش دهد و به استانداردی جهانی در مخابرات و انتقال داده تبدیل شود.
برگزیدگان جایزه مصطفی در سال ۲۰۱۹
دکتر اورگور شاهین، محقق کشور ترکیه
زمینه فعالیت: ایمنی‌درمانی شخصی؛ روش‌های جدید علیه سرطان
دکتر اورگور شاهین، محقق کشور ترکیه در حوزه علم و فناوری زیستی و پزشکی با اثر «توسعه و آزمایش بالینی واکسن‌های درمان سرطان براساس mRNA برای هر بیمار به‌صورت فردی با توجه به جهششان».
این پزشک-دانشمند و مدیرعامل شرکت زیست‌فناوری BioNTech، با توسعه واکسن‌های «شخصی‌شده مبتنی بر RNA پیام‌رسان»، گامی نوین در درمان سرطان برداشته است. این واکسن‌ها سلول‌های ایمنی بدن را آموزش می‌دهند تا پروتیین‌های جهش‌یافته خاص سلول‌های سرطانی هر بیمار را شناسایی و نابود کنند.
پژوهش‌های شاهین که نمونه‌های انسانی آن در ژورنال نیچر منتشر شده، نشان داده است این شیوه می‌تواند جلوی پیشرفت تومورها را بگیرد و ایمنی‌درمانی را به سطح شخصی‌سازی‌شده برساند. شاهین تاکید می‌کند که موفقیت در مبارزه با سرطان، نیازمند ترکیبی از پژوهش‌های بین‌رشته‌ای، فناوری‌های پیشرفته و روحیه جنگاوری است؛ تلاش‌هایی که پژوهشگاه TRON در آلمان و شرکت BioNTech با تمرکز بر کاربردی‌سازی علوم پزشکی دنبال می‌کنند.
دکتر علی خادم‌حسینی – دانشمند ایرانی
چاپ زیستی؛ آینده پزشکی بازساختی
دکتر علی خادم‌حسینی، برگزیده جایزه مصطفی در حوزه علم و فناوری زیستی و پزشکی با اثر «هیدروژل‌های نانو و بایو ساختار برای کاربردهای زیست-پزشکی.»
پژوهشگران با استفاده از چاپ سه‌بعدی زیستی درحال‌توسعه بافت‌ها و اندام‌های انسانی هستند که می‌توانند جایگزین اندام‌های آسیب‌دیده شوند یا برای آزمایش داروها به کار روند. این فناوری که از «جوهر زیستی حاوی سلول‌ها و مواد فعال» استفاده می‌کند، امکان تولید ساختارهای پیچیده‌ای مانند پوست، استخوان، ریه، قلب و کلیه را فراهم می‌کند.
علی خادم‌حسینی، استاد مهندسی زیستی و برگزیده جایزه مصطفی ۲۰۱۹، می‌گوید: هدف کنونی، استفاده آزمایشگاهی از این بافت‌ها برای شخصی‌سازی درمان و کاهش داروهای بی‌اثر است اما آینده‌ای که در آن بافت‌ها و اندام‌های سفارشی برای هر بیمار چاپ شوند، دور از دسترس نیست. این پیشرفت‌ها نشان می‌دهد که چاپ زیستی نه‌تنها رویای علمی-تخیلی نیست، بلکه «مرز نوینی در پزشکی بازساختی» و مراقبت شخصی‌سازی‌شده است.
دکتر عمران اینان – محقق اهل ترکیه
زمینه فعالیت: آذرخش‌های مرموز میان زمین و فضا
دکتر عمران اینان، محقق کشور ترکیه و برگزیده جایزه مصطفی در حوزه فیزیک یونسفری و جوی با طرح «درک اثر متقابل موج و ذره حالت whistler در فضای نزدیک زمین و اتصال الکتروشیمیایی بین تخلیه رعد و برق و اتمسفر بالا»
دانشمندان با کشف آذرخش‌های جو فوقانی، پدیده‌ای شگفت‌انگیز و کمتر شناخته‌شده در ارتفاع ۵۰ تا ۱۰۰ کیلومتری بالای ابرهای تندری را مستندسازی کردند. این رویدادهای نورانی، شامل اشباح سرخ، اِلوز، فواره‌های آبی و پرتوهای گاما، با آذرخش‌های متعارف تفاوت دارند و شکل‌ها و رنگ‌های غیرمعمول ایجاد می‌کنند.
این پدیده‌ها نه‌تنها افق‌های جدیدی در فیزیک و هوافضا باز کرده‌اند، بلکه می‌توانند بر عملکرد ماهواره‌ها، جی‌پی‌اس و حتی لایه اوزون تاثیر بگذارند. با وجود پیشرفتهای اخیر، مکانیزم دقیق آغاز آذرخش و چرایی شکل‌گیری این اشباح مرموز هنوز راز بزرگی میان زمین و فضا باقی مانده است.
دکتر حسین بهاروند، محقق و پژوهشگر ایرانی
پیشگام سلول‌درمانی و پزشکی بازساختی در ایران
دکتر حسین بهاروند، محقق ایرانی حوزه زیست‌شناسی سلول‌های بنیادی با اثر «درمان پارکینسون و AMD چشم با سلول‌درمانی» است. دکتر بهاروند، زیست‌شناس تکوینی پژوهشگاه رویان، با تولید سلول‌های بنیادی پرتوان القایی انسان، مسیر جدیدی در پزشکی بازساختی و سلول‌درمانی در ایران گشوده است. او و گروهش سلول‌های پیش‌ساز دوپامینرژیک و سلول‌های پوششی شبکیه را از سلول‌های بنیادی رویانی انسان مشتق کرده و در مدل‌های حیوانی بیماری‌های پارکینسون و تباهی لکه زرد آزمایش کرده‌اند، با بهبود عملکرد عصبی و بینایی بدون عوارض رشد غیرقابل‌کنترل. بهاروند تاکنون بیش از۳۵۰ مقاله علمی منتشر کرده و جایزه‌های ملی و بین‌المللی از جمله «جایزه مصطفی ۲۰۱۹» را دریافت کرده است. تلاش‌های او مسیر توسعه «درمان‌های سلول‌محور بیماری‌های دوران سالخوردگی» را هموار کرده و امید به زندگی سالم و طولانی‌تر را افزایش داده است.
دکتر محمد عبدالاحد، محقق ایرانی
زمینه فعالیت: متاس-چیپ؛ تراشه ایرانی برای تشخیص سریع متاستاز سرطان
دکتر محمد عبدالاحد، محقق ایرانی حوزه علم و فناوری نانوالکترونیک با اثر «ترجمه رفتار سلول‌های سالم و سرطانی در حوزه الکترونیک (شیوه‌های نوین تشخیص و درمان سرطان)» است.تراشه زیستی متاس-چیپ که ازسوی گروه پژوهشی محمد عبدالاحد در دانشگاه تهران توسعه یافته، توانست متاستاز سرطان سینه را طی کمتر از پنج ساعت در بیش از ۷۰ بیمار تشخیص دهد و حتی سلول‌های مهاجم ازقلم‌افتاده در روش‌های آسیب‌شناسی متعارف را شناسایی کند. این فناوری حسگر زیستی میکروالکترونیکی، محصول همکاری میان مهندسان، زیست‌شناسان و زیست‌فناوران است و می‌تواند تشخیص زودهنگام سرطان را سریع، غیرتهاجمی و دقیق کند. پیشرفتهای اخیر، این تراشه را در آستانه کارآزمایی بالینی گسترده و تجاری‌سازی قرار داده است.
برگزیدگان جایزه مصطفی در سال ۲۰۲۱
دکتر کامران وفا – محقق ایرانی
زمینه فعالیت: نظریه ریسمان؛ در جستجوی «نظریه همه‌چیز
دکتر کامران وفا، محقق ایرانی حوزه فیزیک نظری با اثر «نظریه F» است. وی فیزیکدان ایرانی و از پیشگامان نظریه ریسمان است که تلاش می‌کند ناسازگاری میان نسبیت عام و مکانیک کوانتومی را حل کند.
وفا با توسعه نظریه F و معرفی مفهوم Swampland نشان داده که چگونه ابعاد اضافی و ویژگی‌های هندسی در نظریه ریسمان می‌توانند جهان ما را توضیح دهند و برخی نظریه‌های فیزیکی ناسازگار را کنار بگذارند. او معتقد است با وجود دشواری‌ها، یک راه‌حل یکتا وجود دارد که با جهان ما مطابق است اما یافتن آن هنوز سال‌ها زمان می‌برد.
دکتر زاهد حسن، محقق بنگلادشی
زمینه فعالیت: انقلاب توپولوژیک در فیزیک؛ از روبان موبیوس تا فرمیون‌های بی‌جرم
دکتر زاهد حسن، محقق بنگلادشی حوزه فیزیک کوانتوم با اثر «نیمه فلزهای فرمیون ویل» است.
این استاد فیزیک دانشگاه پرینستون و گروهش با پژوهش‌های پیشگامانه در مواد کوانتومی توپولوژیک، مسیر تازه‌ای در فیزیک ماده باز کرده‌اند.
این مواد عجیب، رفتار الکترون‌ها را تحت‌تاثیر توپولوژی خود قرار می‌دهند و می‌توانند در سطح، مانند فلز رسانا و درون مانند عایق عمل کنند.
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای حسن کشف فرمیون ویل، شبه‌ذره‌ای بی‌جرم در نیمه‌فلز توپولوژیک است که قابلیت‌های نوآورانه‌ای برای ترانزیستورهای فوق‌سریع و ادوات کوانتومی دارد. گروه حسن همچنین درحال‌توسعه مواد مشبکه کاگوم و ابررساناهای توپولوژیک هستند که می‌توانند اساس بیت‌های کوانتومی مقاوم در برابر نقص را فراهم کنند. به گفته حسن، فیزیک توپولوژیک نه‌تنها کاربردهای فناوری دارد، بلکه درک عمیق‌تری از ماهیت ماده و جهان ارایه می‌کند و نشان می‌دهد «پدیده‌های نوظهور احتمالا همه‌جا در اطراف ما هستند، حتی در یک تکه سنگ.»
دکتر محمد صائغ، محقق لبنانی
جست‌وجوی مدارا در دنیای ایمنی‌شناسی؛ راهی برای جلوگیری از رد پیوند
صائغ، پژوهشگر ایمنی‌شناسی، در تلاش برای ایجاد مدارای ایمنی‌شناختی است تا دستگاه ایمنی بدن را برای پذیرش پیوند اندام فریب دهد و از رد پیوند جلوگیری کند.
او و تیمش با بررسی سازوکارهای دگرشناسایی مستقیم و غیرمستقیم سلول‌های T، راهکارهایی برای کاهش خطر رد مزمن پیوند ارایه کرده‌اند.
به گفته دکتر صائغ، موفقیت در این حوزه می‌تواند تحولی بزرگ در پیوند کلیه و دیگر اندام‌ها ایجاد کند و امکان پذیرش بافت بیگانه بدون سرکوب کامل دستگاه ایمنی را فراهم سازد. پژوهش‌های او از آزمایش‌های حیوانی تا توسعه آزمایش‌های بالینی را شامل می‌شود و مسیر نوینی برای افزایش طول عمر و کیفیت زندگی گیرندگان پیوند باز می‌کند.
دکتر یحیی تیعلاتی – محقق کشور مراکش
کاوش در فراسوی مدل استاندارد؛ تلاش هزاران فیزیکدان در LHC
دکتر یحیی تیعلاتی محقق کشور مراکش در حوزه فیزیک نظری و ذرات با اثر «مشاهده پراکندگی نور با نور و جست‌وجوی تک‌قطبی‌های مغناطیسی»؛ هزاران فیزیکدان در برخورددهنده هادرونی بزرگ (LHC) دست‌به‌دست هم داده‌اند تا رازهای جهان فراتر از مدل استاندارد فیزیک ذرات را کشف کنند. با کشف بوزون هیگز در سال ۲۰۱۲، آخرین قطعه پازل مدل استاندارد جای خود را یافت اما پرسش‌های بنیادی درباره ماده تاریک، انرژی تاریک و جرم نوترینوها همچنان بی‌پاسخ مانده‌اند.
دکتر یحیی تیعلاتی، از دانشگاه محمد الخامس مراکش که بیست سال در پروژه ATLAS مشارکت داشته، در تازه‌ترین دستاوردها مشاهده نادر پراکندگی نور با نور را گزارش کرده است؛ فرآیندی که در الکترودینامیک کلاسیک ممنوع است اما در کوانتوم رخ می‌دهد و مسیر تازه‌ای برای جست‌وجوی ذرات ماده تاریک فراهم می‌کند. او معتقد است، شناسایی سیگنال‌هایی که بتوانند گزینه‌هایی برای ماده تاریک یا گراویتون باشند، می‌تواند سدشکنی واقعی در فهم بنیادین جهان باشد و فیزیک فراتر از مدل استاندارد را وارد مرحله‌ای تازه کند.
دکتر محمد اقبال چودری – محقق کشور پاکستان
زمینه فعالیت: «کشف مولکول‌های جذاب با کاربردهای درمانی»
دکتر محمد اقبال چودری، زیست‌شیمی‌دان دانشگاه کراچی، عصاره‌های گیاهی طب سنتی را در آزمایشگاه مدرن بررسی می‌کند تا مولکول‌های دارویی بالقوه کشف کند. گروه او موفق شده ترکیباتی با خواص ضد صرع، ضد لیشمانیاز و بازدارنده آنزیم‌ها مانند اوره‌آز استخراج کند که اکنون در کارآزمایی‌های بالینی درحال بررسی هستند.
دکتر چودری تاکید دارد که کارآزمایی‌های علمی و استانداردسازی برای ارزیابی ایمنی و اثربخشی گیاهان دارویی ضروری است و هدف پژوهش‌هایش یافتن راهکارهای درمانی برای بیماری‌های شایع و گرمسیری نادیده گرفته شده است. او همچنین آرزو دارد مرکز بین‌المللی چندرشته‌ای برای درمان این بیماری‌ها در سطح جهانی ایجاد کند.
برگزیدگان جایزه مصطفی در سال ۲۰۲۳
دکتر احمد حسن، محقق مصری
کاوش مخازن نرم‌افزاری؛ رویکردی نو برای بهبود کیفیت توسعه نرم‌افزار
کاوش مخازن نرم‌افزاری (MSR) به‌عنوان یک حوزه نوین در مهندسی نرم‌افزار، با تحلیل داده‌های موجود در سیستم‌های کنترل نسخه، آرشیو ایمیل‌ها و ردیابی باگ‌ها، روابط پنهان بین اجزای کد و روند توسعه را آشکار می‌کند. این روش با تکنیک‌هایی مانند آنالیز تغییرات جفت و بررسی commitها، به توسعه‌دهندگان در بهبود کیفیت، کاهش خطا و شناسایی بخش‌های پرکاربرد کمک می‌کند.
احمد حسن، از پیشگامان این حوزه، می‌گوید: ایده گردآوری و تحلیل این داده‌ها به شاخه‌ای موفق در جهان تبدیل شده و شرکت‌هایی چون گوگل، مایکروسافت و آمازون برای ارتقای کیفیت محصولات خود از آن بهره می‌برند.
دکتر امید فرخ‌زاد – محقق ایرانی
امید نو در درمان سرطان با نانوداروهای هدفمند
دکتر امید فرخ‌زاد، محقق ایرانی در حوزه علم و فناوری زیستی و پزشکی با طرح «طراحی، توسعه و ارزیابی بالینی داروهای نوین بر پایه نانو ذرات پلیمری» است.
این دانشمند ایرانی با توسعه نانوداروهای پلیمری و سامانه‌های نوین دارورسانی، گامی مهم در درمان هدفمند سرطان برداشته است. این فناوری‌ها با هدف‌گیری دقیق سلول‌های سرطانی، بدون آسیب به سلول‌های سالم، اثربخشی درمان را افزایش و عوارض جانبی را کاهش می‌دهند. دستاوردهای او شامل طراحی نانوحامل‌های ایمنی‌درمانی، واکسن‌های سرطان، و ابزارهای نانویی ترمیم بافت است که افق تازه‌ای در پزشکی مدرن گشوده‌اند.
دکتر سامیا خوری، پژوهشگر برجسته لبنانی
افق تازه‌ای در درمان بیماران ام‌اس
سامیا خوری، پژوهشگر برجسته لبنانی با طرح «رویکردهای نوین در درمان بیماری ام‌اس: شناسایی عوامل بیماری‌زا و ساز و کارهای تنظیم و تحمل آن» جایزه مصطفی (ص) ۲۰۲۳ را از آن خود کرده است.
او با تحقیقات نوآورانه خود در حوزه بیماری مولتیپل اسکلروزیس (MS) و راه‌اندازی مرکز چندرشته‌ای مراقبت از بیماران ام‌اس در لبنان، امید تازه‌ای برای میلیون‌ها بیمار در سراسر جهان ایجاد کرده است. این مرکز با بهره‌گیری از تیمی متشکل از پزشکان، پرستاران، داروسازان و مددکاران اجتماعی، خدمات جامع درمانی شامل کنترل علایم، توان‌بخشی، فیزیوتراپی و حمایت روانی ارایه می‌دهد.
تحقیقات خوری به شناسایی عوامل ژنتیکی و محیطی موثر بر بروز و پیشرفت ام‌اس، ازجمله کمبود ویتامینD، استعمال سیگار، موقعیت جغرافیایی و نقش ویروسEBV، پرداخته و نشان داده است که نازک شدن لایه شبکیه چشم می‌تواند پیشرفت بیماری را دو سال پیش از بروز علایم آشکار، پیش‌بینی کند.
وی همچنین با استفاده از مدل‌های حیوانی شبیه‌سازی‌شده، اثر عوامل محیطی بر سیستم عصبی را بررسی کرده و روش‌های نوینی همچون ایجاد تحمل ایمنی از طریق آنتی‌ژن‌های خوراکی را برای کاهش علایم بیماری معرفی کرده است. یافته‌های او نشان می‌دهد که تامین به‌موقع ویتامین D، ترک سیگار و پایش مستمر بیماران می‌تواند به کند شدن روند پیشرفت ام‌اس کمک کند.
دکتر خوری، با این دستاوردها نه‌تنها جامعه علمی را یک گام به درمان موثر این بیماری نزدیک‌تر کرده، بلکه الهام‌بخش بیماران و نمادی از امید و پایداری در برابر چالش‌های پزشکی امروز است.
دکتر احمد فوزی اسماعیل
گام بلند با فناوری غشا در حل بحران جهانی آب
احمد فوزی اسماعیل، دانشمند برجسته مالزیایی و برگزیده پنجمین دوره جایزه مصطفی (ص)، با نوآوری در فناوری غشا توانسته راهکارهایی موثر برای تصفیه فاضلاب‌های آلوده به روغن، نمک‌زدایی آب دریا و جداسازی گازها ارایه دهد.
غشاهای نانویی طراحی‌شده ازسوی او، با ویژگی‌هایی چون آب‌گریزی شدید، روغن‌دوستی بالا و مقاومت در برابر شرایط سخت، کارایی بالایی در صنایع نفت، گاز، کشاورزی و پزشکی نشان داده‌اند.
این فناوری نه‌تنها در مدیریت منابع آب و مقابله با کمبود آن موثر بوده، بلکه در دیالیز و تصفیه خون نیز کیفیت درمان بیماران را بهبود بخشیده است. دستاوردهای اسماعیل الگویی موفق از به‌کارگیری علم در حل بحران‌های زیست‌محیطی و صنعتی به شمار می‌روند.
دکتر مورات اویسال – استادتمام دانشگاه نیویورک ابوظبی
از دود تا لیزر
ارتباطات از گذشته تا امروز مسیر شگفت‌انگیزی را طی کرده است؛ از علامت‌های دود و انعکاس نور خورشید در جنگ‌های باستانی تا فناوری‌های پیشرفتهای که مورات اویسال، پژوهشگر پیشرو این حوزه، توسعه داده است. او با نوآوری در ارتباطات بی‌سیم نوری (OWC) و فناوری‌هایی مانند نور مریی (VLC) و ارتباطات نوری فضای آزاد (FSOC)، راه‌حل‌هایی برای کاهش فشار بر پهنای باند فرکانس رادیویی ارایه کرده است. دستاوردهای او در بهبود ارتباطات زیرآبی، توسعه شهرهای هوشمند، ایمن‌تر کردن جاده‌ها و حتی شبکه‌های حسگر پزشکی، چشم‌اندازی تازه برای دنیایی سریع‌تر، ایمن‌تر و هوشمندتر ترسیم می‌کند. این فناوری‌ها، آینده‌ای را نوید می‌دهند که در آن چراغ‌ها، خودروها و حتی لباس‌ها می‌توانند با ما و با یکدیگر «صحبت» کنند.
دیدگاهتان را بنویسید