کسب پنج مدال طلا و مقام اول جهان در هجدهمین دوره مسابقات جهانی (IOAA) در بمبئی هندوستان، برای همه مردم ایران آن‌قدر فرحبخش و خوشحال‌کننده بود که این روزها در همه‌جا از آن حرف زده می‌شود، در فضای مجازی فیلم مربوط به لحظه اعلام نتیجه و خوشحالی بچه‌ها دست به دست می‌شود و همه ایرانی‌ها به آن افتخار می‌کنند.
اگرچه نام‌های «علی نادری، حسین معصومی، هیربد فودازی، ارشیا میرشمسی کاخکی و حسین سلطانی» در این موفقیت می‌درخشد، در پشت‌صحنه این موفقیت استاد سید امیرحسین موسوی، مربی تیم، یکی از ستون‌های کسب آن است.
آقای موسوی که از سال ۱۳۸۹ در حوزه آموزش المپیاد نجوم فعالیت می‌کند و در همان سال، مدال برنز کشوری را کسب کرده، از سال ۱۳۹۴ به‌عنوان عضو کمیته نجوم و از سال ۱۴۰۲ به‌عنوان مربی تیم ملی فعالیت داشته است.
موفقیت دانش‌آموزان کشورمان در المپیاد نجوم باعث شد با «سید امیرحسین موسوی» سرپرست تیم دانش‌آموزی المپیاد نجوم کشورمان گفت‌وگو کنیم تا برایمان از حضور بچه‌ها در این مسابقات و موفقیت‌شان بگوید.
آقای موسوی شما از چه زمانی مربیگری تیم دانش‌آموزان المپیادی کشور را برعهده گرفتید؟
از دوره دانش‌آموزی به نجوم علاقه‌مند بودم و سال ۸۹ مدال طلای المپیاد نجوم کشوری را کسب کردم و از همان زمان به تدریس المپیاد نجوم مشغول شدم. از سال ۹۴ به‌عنوان مربی کشوری برای آماده‌سازی دانش‌آموزان برای مسابقات جهانی فعالیتم را شروع کردم.
مسابقات المپیاد نجوم چه نوع آزمونی است و ازسوی چه سازمانی برگزار می‌شود؟
مسابقات المپیاد نجوم، آزمونی نظری و تشریحی است که در کنار المپیادهای علمی دیگر کشور ازسوی باشگاه دانش‌پژوهان جوان زیر نظر وزارت آموزش و پرورش برگزار می‌شود.
دانش‌آموزان کدام پایه‌ها می‌توانند در المپیاد نجوم شرکت و چه مراحلی را باید طی کنند؟
در المپیاد نجوم، دانش‌آموزان پایه دهم و یازدهم می‌توانند در آزمون‌ها شرکت کنند. مراحل آزمون المپیاد نجوم هم به این صورت است که بهمن‌ماه، مرحله اول المپیاد برگزار می‌شود و شرکت‌کنندگان به ۴۰ سوال تستی پاسخ می‌دهند.
پذیرفته‌شدگان این مرحله، به مرحله بعدی راه پیدا می‌کنند که در اردیبهشت سال بعد برگزار می‌شود. مرحله دوم آزمون، تشریحی است که از ۱۲ تا ۸۰ سوال را شامل می‌شود. پذیرفته‌شدگان مرحله دوم، ۴۰ نفر هستند که اصطلاحا وارد دوره ۴۰ می‌شوند و در یک دوره تابستانه و حدودا دوماهه، برایشان کلاس برگزار می‌شود.
درنهایت تیم المپیاد برای حضور در مسابقات چگونه انتخاب می‌شود؟
در انتهای دوره تابستانه، شرکت‌کنندگان موفق به کسب مدال طلا، نقره و برنز کشوری می‌شوند.
هر ساله ۱۰ نفر مدال طلای کشوری می‌گیرند و این ۱۰ نفر از آبان وارد دوره انتخابی تیم ملی می‌شوند، از آبان تا اسفند یا فروردین سال بعد، آن‌ها در کلاس‌ها شرکت کرده و با مباحث مربوط بیشتر آشنا می‌شوند و در پایان دوره درست مانند یک ترم دانشگاهی از آن‌ها آزمون‌هایی گرفته شده و درنهایت بعد از آزمون‌ها، از بین ۱۰ برگزیده، پنج نفر به‌عنوان عضو تیم ملی المپیاد نجوم ایران انتخاب می‌شوند.
در مرحله بعد برای اعضای تیم، دوره‌های آماده‌سازی برای المپیاد جهانی برگزار می‌شود تا آمادگی لازم را برای حضور در مسابقات جهانی داشته باشند.
امسال چندمین دوره از مسابقات المپیاد نجوم برگزار شد؟
امسال بیست و یکمین دوره المپیاد کشوری نجوم و هجدهمین دوره از مسابقات جهانی المپیاد نجوم برگزار شد که مسابقات جهانی از ۲۰ مرداد به مدت ۱۰ روز در شهر بمبئی کشور هندوستان برگزار شد.
این دوره از المپیاد نجوم جهانی چه تفاوتی با دوره‌های گذشته داشت؟
تفاوتی که نسبت‌به سال‌های گذشته وجود داشت و تمامی کشورها هم بیان می‌کردند این بود که سوالات مسابقه نسبت‌به دوره‌های قبل بسیار سخت‌تر بود و بچه‌ها با چالش‌های بیشتری روبه‌رو شدند. در این‌جا در مورد مباحث المپیاد نجوم توضیحی را که لازم می‌دانم بدهم این است که مباحث نجوم کشوری و مباحث نجوم در سطح جهانی، به سه بخش کلی تقسیم می‌شود. مباحث تئوری، رصد عملی و بحث تحلیل داده‌ها.
مباحث تئوری: المپیاد نجوم شامل بحث‌هایی است که پایه فیزیکی دارد و به بررسی موارد آسمانی مثل اختر فیزیک پرداخته می‌شود. در این بخش به بررسی زندگی ستاره‌ها پرداخته می‌شود، مانند مکانیک سماوی که به قواعد حرکت اجرام سماوی می‌پردازد یا این‌که بحث نجوم کروی که به بحث تقویم و زمان، تاریخ و طلوع و اجرام سماوی همچنین موقعیت‌های رصدشان می‌پردازد.
در بخش کیهان‌شناسی، کیهان در ابعاد بزرگ بررسی می‌شود، از بیگ بنگ گرفته تا ماده تاریک و انرژی تاریک.
بخش دیگر که بحث عملی است چند بخش دارد که یک بخش رصد عملی و کار با تلسکوپ، شناخت آسمان، صور فلکی، قسمت نقشه‌های آسمان و اجرام غیرستاره‌ای است، بخش دیگر هم بخش «آسمان‌نما» یا «پلنتاریوم» در آسمان‌هاست که بچه‌ها در زیر یک گنبد قرار می‌گیرند و آسمان به‌صورت شبیه‌سازی‌شده برایشان نمایش داده می‌شود.
بخش دیگر، «تحلیل داده‌ها» است که یک‌سری داده‌های نجومی که واقعی هستند در اختیار بچه‌ها قرار داده می‌شود و بچه‌ها باید این داده‌ها را تحلیل کرده و به نتایج مربوطه دست پیدا کنند.
در المپیاد جهانی نجوم هم از همین مباحث پیروی کرده و سوال مطرح می‌کنند؟
مسابقات جهانی هم از همین ساختار برای آزمون‌ها پیروی می‌کند. آزمون نظری، یک آزمون پنج‌ساعته بود که بچه‌ها درگیرش بودند، آزمون تحلیل داده یک آزمون چهارساعته با دو سوال و آزمون‌های دیگر شامل آزمون آسمان‌نما، آزمون رصد عملی و آزمون رصد نظری می‌شد که درمجموع بچه‌ها توانستند در قسمت‌های مختلف، حداکثر امتیاز را به دست آورده و نمراتشان با دریافت مدال طلا بالاتر از بقیه رقبایشان قرار گرفت.
امسال تیم المپیاد نجوم کشورمان در شرایط بحرانی جنگ ۱۲روزه با رژیم صهیونیستی برای حضور در المپیاد آماده شد. قطعا فشار عصبی این شرایط بر روحیه دانش‌آموزان تاثیر زیادی داشت. به نظرتان چه چیز باعث شد تیم المپیاد کشورمان با وجود این شرایط بار دیگر با موفقیت همراه شود؟
قطعا جنگ ۱۲روزه روی فعالیت‌هایمان تاثیر داشت. در بازه‌ای که کلاس‌ها و فعالیت‌هایمان که به‌صورت حضوری بود یا باید اردوهای رصدی برای بچه‌ها برگزار می‌کردیم، ناگهان همه‌چیز به حالت تعلیق درآمد ولی ما بیکار ننشستیم، بلکه برنامه کلاس‌ها را به‌صورت آنلاین ادامه دادیم. نکته جالب این بود که بچه‌ها بعد از این اتفاق بیشتر مصمم بودند، چون برایشان بسیار مهم بود که هیچ اتفاقی بر نتیجه تلاش‌ها و زحماتشان سایه نیندازد و بتوانند با تکرار نتیجه درخشان سال قبل، یعنی پنج مدال طلا، افتخارآفرینی کنند.
نکته مهمی که لازم می‌دانم گفته شود این است که یکی از نکاتی که در المپیادها مخصوصا المپیاد نجوم مطرح است، اختلاف سنی کم بین معلمان و دانش‌آموزان است. چون معمولا به این شکل است که که وقتی بچه‌های المپیادی دوره المپیادشان تمام می‌شود، آن دسته از افرادی که علاقه‌مندتر هستند بلافاصله در این حوزه به آموزش و کار معلمی روی می‌آورند. من زمانی که به برای نخستین‌بار به تدریس پرداختم، شاگردانی داشتم که تنها چند ماه از خودم کوچک‌تر بودند. همین‌طور که پیش می‌رود المپیادی‌های جدید، مدال‌آوران جدید و معلمان جدید می‌آیند؛ به‌خاطر همین است که در المپیاد نجوم اکوسیستمی داریم که بچه‌ها به‌صورت زنجیروار با هم دوست هستند. در تیم آماده‌سازی برای مسابقات امسال هم ما با یک فضای دوستانه‌ای روبه‌رو بودیم یعنی آن حالت معلم و شاگردی که در قدیم وجود داشته در فضای المپیاد حاکم نیست. علاوه‌بر این‌که در المپیاد نجوم، برای آماده‌سازی بچه‌ها مجبوریم که بچه‌ها را به آسمان‌های تاریک ایران ببریم تا بتوانند آسمان را رصد و با تلسکوپ کار کنند. این سفرها باعث ایجاد پیوند عمیق‌تر و دوستانه‌تر بین سرپرست‌ها و بچه‌ها می‌شود که از نکات مثبت آموزشی به شمار می‌رود.
دلیل موفقیت تیم المپیاد نجوم را در چه می‌بینید؟ به نظرتان چه چیزی باعث شد تا تیم المپیاد نجوم کشورمان بتواند دو سال پیاپی مدال طلا کسب کند؟
دو عامل وجود دارد که به نظر من مهم‌ترین علل موفقیت بچه‌ها در مسابقات المپیاد جهانی است؛ اولین موضوع، اتفاقی است که سال قبل افتاد و ریاست کمیته ملی المپیاد نجوم در اختیار بچه‌های جوان دهه هفتادی که خودشان مدال‌آور المپیاد بودند، قرار گرفت و فضای المپیاد نجوم کشور به سمتی رفت که هم مطابق میل المپیادی‌ها باشد و مشکلات کمتری سر راهشان قرار بگیرد و هم از نظر علمی، برنامه‌ریزی‌ها طوری باشد که همه امکانات و تجهیزات به‌روز و مناسب باشد.
دلیل دیگر هم به نظر من این بود که فرصتی دست داد تا همه بچه‌های المپیادی، ناوبری المپیاد کشور را داشته باشند، ما سعی کردیم علاوه‌بر مسایل علمی، در مورد مسایل روانی المپیاد با بچه‌ها زیاد صحبت و این باور را در آن‌ها تقویت کنیم که هوش بچه‌های ایران و تلاش بچه‌های ایران مثال‌زدنی است. این‌گونه شد که واقعا کسب پنج مدال طلا را برای دو سال پیاپی دور از ذهن نمی‌دیدیم.
در این‌جا نکته‌ای را لازم به توضیح می‌دانم و آن این است که این موفقیت تنها حاصل کار کسانی که همراه تیم اعزام شدند نیست، بلکه حاصل تلاش همه آن‌هاست که اعضای تیم را حتی قبل از مراحل کشوری یعنی زمانی که بچه‌ها در مدارس خودشان آموزش می‌دیدند، تربیت کرده و آماده‌سازی کردند. در این مراحل آخر هم حدود ۴۰ یا ۵۰ نفر از المپیادی‌های سابق یعنی کسانی که سالیان گذشته مدال گرفتند، معلم‌های این بچه‌ها بودند و در این مدت برای آموزش بچه‌ها تلاش کردند، تک‌تک این افراد سهم بسیار بزرگی در موفقیت بچه‌ها دارند.
علاوه‌بر ما که همراه بچه‌ها به مسابقات رفتیم و معلم بچه‌ها بودیم، گروه بزرگی از المپیادی‌های سال‌های قبل هم بودند که مباحث مختلف را به بچه‌ها آموزش دادند. آزمون‌های مختلفی طرح کردند و از آن‌ها آزمون گرفتند. آزمون‌هایی را که بچه‌ها دادند تحلیل و تصحیح کردند و در اصل یک تیم بسیار بزرگ پشت این موفقیت بود که باید گفت بدون همکاری گروه به‌هیچ‌وجه این موفقیت قابل کسب نبود.
به نظرتان دلیل آشنایی کمتر دانش‌آموزان با المپیاد نجوم چیست و چرا دانش‌آموزان بیشتر سراغ المپیاد کامپیوتر یا رباتیک و… می‌روند؟
المپیاد نجوم نسبت‌به بقیه المپیادها کمی ناشناخته‌تر است و علت آن این است که در مباحث درسی دانش‌آموزان، درس مجزایی به اسم نجوم وجود ندارد و منابعی هم که دیده می‌شود یک‌سری کتاب و یک‌سری جزوه است که افراد و متخصصان نوشته‌اند. به همین دلیل، در مدارس، درس نجوم چندان پررنگ نیست و به تبع آن، شناختی هم که بچه‌ها از المپیاد نجوم دارند کمتر از دیگر علوم است.
از تاثیر موفقیت پی‌درپی تیم المپیاد نجوم بر دانش‌آموزان کشورمان به‌ویژه نخبگان بگویید؟
هر سال وقتی ما از مسابقات برمی‌گردیم و شروع می‌کنیم به آماده‌سازی بچه‌ها برای دوره‌های بعد و آموزش کسانی که می‌خواهند در این راه تازه پا بگذارند، ما این تاثیر را شاهد هستیم، این علاقه سال به سال بیشتر می‌شود و تعداد کسانی که مشتاق هستند به المپیاد نجوم راه پیدا کنند، بیشتر شده و مخاطبانمان گسترده‌تر می‌شوند. این اتفاق باعث می‌شود بتوانیم نخبگان بیشتری را از سراسر کشور شناسایی کرده و راه را برایشان هموار کنیم تا درنهایت در تیم ملی بدرخشند و در نتیجه همچنان نتایج خوبی را کسب کنیم.
موفقیت تیم المپیاد نجوم کشورمان چه بازخورد بین‌المللی‌ای طی مسابقات داشت؟
همین که ما پارسال هم موفق شده بودیم پنج مدال طلا کسب کنیم، باعث شده بود که تیم‌های دیگر نگاه ویژه‌ای به ایران داشته باشند، بسیاری از سرپرست‌های کشورهای دیگر می‌آمدند و به‌شوخی به ما می‌گفتند شما که به‌هرحال پنج مدال را کسب می‌کنید و تبریک می‌گفتند. همه واقعا از این موفقیت حیرت کرده بودند و حتی بعضی از سرپرست‌هایی که پارسال برایمان کری خوانده بودند که امسال می‌توانند به تیم ما برسند، آمدند و تبریک گفتند و دوباره برای سال بعد ما را به چالش دعوت کردند. سرپرستان ۶۰ کشور، مسوولان تیم ایران را به چهره و به اسم می‌شناسند و خیلی‌ها حتی می‌آمدند سوال می‌پرسیدند که برای این‌که مثل ایرانی‌ها بتوانیم در المپیاد نجوم موفق باشیم چه توصیه‌هایی برایشان داریم و از ما راهنمایی می‌خواستند.
البته کشور ایران یک پیشینه تاریخی بسیار طولانی در زمینه نجوم دارد و ما در قدیم دانشمندان خیلی بزرگی داشتیم که خیلی کارها را برای اولین‌بار انجام دادند. در رصد آسمان در مباحث فیزیکی، مثل غیاث‌الدین جمشید کاشانی، ابوریحان بیرونی و خواجه نصیر طوسی نمونه‌ای از این افراد هستند. شخصا موفقیت در این المپیادها من را به یاد شکوه علمی ایرانیان در زمان‌های قدیم می‌اندازد و واقعا این بچه‌هایی که توانستند در حوزه نجوم در عرصه‌های جهانی بدرخشند، یکبار دیگر یاد دانشمندان بزرگ ایرانی را زنده کردند.
به نظرتان برای ایجاد انگیزه در دانش‌آموزان و نخبگان و تداوم این‌گونه موفقیت‌ها چه باید کرد؟
برای ایجاد انگیزه باید از این تلاش تقدیر حمایت کرد، باید از معلم‌ها و سرپرست‌های بچه‌ها تقدیر کرد و بچه‌ها هم مورد حمایت قرار گیرند. واقعیت این است که تیم بسیار بزرگی از معلمان و سرپرست‌ها، هر ساله به آموزش و آماده‌سازی این تیم می‌پردازند و اگر این تیم همچنان پویا و باانگیزه باقی بماند، درخشش ما در عرصه‌های جهانی باقی خواهد ماند. سرپرست‌ها و معلمان در واقع همان بچه‌های المپیادی هستند که هر ساله مدال می‌گیرند و در سال‌های بعد خودشان مربی و سرپرست می‌شوند. امیدوارم که حمایت از نخبگان و مدال‌آوران به همین یکی دو هفته بعد از مسابقات جهانی که بچه‌ها نتایج درخشان کسب می‌کنند، محدود نشود. ثبات در حمایت، در ابعاد مختلف، از نخبه‌ها، مهم‌ترین عامل حفظ و ایجاد انگیزه در بچه‌های ایرانی است.
برای آخرین سوال، خاطره‌ای ماندگار از حضورتان در المپیادهای جهانی برایمان بگویید؟
بهترین و ماندگارترین لحظه مسابقات جهانی، امسال یا پارسال همان لحظه اعلام مدال‌هاست. قبل از اعلام با بچه‌ها شوخی می‌کردیم و می‌گفتیم که شما نقره شدید یا شما برنز شدید و وقتی که بچه‌ها اسمشان را در لیست برنز و نقره‌ها نمی‌بینند آن لحظه متوجه می‌شوند که مدال طلا کسب کرده‌اند و خوشحالی و تعجبشان برایمان بسیار جذاب و شیرین است.
دیدگاهتان را بنویسید