با وجود تحریم‌ها و مشکلات ناشی از آن، ایران در حوزه پزشکی بازساختی و طب ترمیمی، جایگاهی بسیار بلند و رفیع در جهان و به‌ویژه در خاورمیانه، در این عرصه و درمان بیماری‌های لاعلاج دارد اما در حالی‌که ایران این‌چنین با دانش بومی و ایرانی دارد پیش می‌رود، بی‌توجهی به موضوعات اقتصادی و درآمد ۲۰۰ میلیاردی این عرصه باعث شده است که بیخ گوش ما در دوبی امارات متحده عربی، چهار کلین روم (اتاق تمیز) مربوط به کشورهای ایتالیا، آمریکا، انگلیس و کره جنوبی درحال فعالیت باشند که یکی از اهداف آن‌ها تبدیل شدن این شهر به هاب (قطب) سلول‌درمانی منطقه و جذب گردشگر سلامت باشد.
پزشکی بازساختی: بازسازی کامل به‌جای آفتابه خرج لحیم
پزشکی بازساختی (Regenerative Medicine) یا طب ترمیمی، شاخه‌ای از پزشکی است که به ترمیم، جایگزینی یا بازسازی بافت‌ها و اندام‌های آسیب‌دیده یا بیمار با استفاده از روش‌های بیولوژیک می‌پردازد.
هدف اصلی این حوزه، بازگرداندن عملکرد طبیعی به بافت‌ها و اندام‌هایی است که به‌دلیل بیماری، آسیب یا نقص مادرزادی دچار اختلال شده‌اند.
اگر به زبان ساده‌تر بخواهیم درباره پزشکی بازساختی صحبت کنیم، می‌توان گفت که این شیوه پزشکی، مانند یک تیم تعمیرات اساسی برای بدن ماست. فرض کنید خانه‌تان قدیمی شده و بخش‌هایی از آن فرسوده یا خراب شده‌اند؛ مثلا سقفش چکه می‌کند یا دیوارها ترک برداشته‌اند، راهکار سنتی این است که ترک‌ها را بپوشانید یا موقتا جلوی چکه را بگیرید.
اما پزشکی بازساختی مثل آن است که به‌جای تعمیر موقت، مصالح جدید و بادوام بیاوریم، قسمت‌های فرسوده را کاملا بازسازی کنیم یا حتی عضو جدید بسازیم. هدف این رشته پزشکی، ترمیم، بازسازی یا جایگزینی سلول‌ها، بافت‌ها یا اندام‌های آسیب‌دیده است تا عملکرد طبیعی آن‌ها بازگردد.
این کار می‌تواند از ترمیم یک غضروف آسیب‌دیده در زانو گرفته تا بازسازی بخش‌هایی از قلب پس از سکته قلبی یا حتی درمان دیابت با تولید مجدد سلول‌های تولیدکننده انسولین، متغیر باشد.
در واقع پزشکی بازساختی صرفا علایم بیماری را کنترل نمی‌کند، بلکه به‌دنبال درمان ریشه‌ای و بازگرداندن سلامت کامل است. این شاخه نوین پزشکی، راهی به‌سوی درمانی پایدار و امیدبخش برای بسیاری از بیماری‌هایی که تاکنون درمان قطعی نداشتند، می‌گشاید.
سلول‌های بنیادی، ستاره اصلی پزشکی بازساختی
ستاره اصلی این شیوه پزشکی سلول‌های بنیادی هستند یعنی اگر پزشکی بازساختی را یک پروژه عمرانی بزرگ برای بازسازی بدن بدانیم، سلول‌های بنیادی نقش «آجرهای جادویی» یا «مصالح اولیه هوشمند» را بازی می‌کنند، چون این سلول‌ها دو ویژگی خارق‌العاده دارند: اول این‌که می‌توانند به‌صورت بسیار فراوان تکثیر شوند و تعدادشان را افزایش دهند و دوم این‌که تحت شرایط مناسب می‌توانند به انواع مختلف سلول‌های بدن تبدیل شوند.
یک سلول بنیادی می‌تواند به سلول استخوان، سلول عضله قلب، سلول عصبی یا سلول کبد تبدیل شود، این توانایی شگفت‌انگیز، آن‌ها را به ابزاری بی‌نظیر برای ترمیم و بازسازی بافت‌های آسیب‌دیده تبدیل می‌کند. در پزشکی بازساختی، از این سلول‌ها برای جایگزینی سلول‌های مرده یا بیمار، تحریک بافت‌های آسیب‌دیده برای ترمیم خودشان، یا حتی ساخت بافت‌ها و اندام‌های جدید در آزمایشگاه استفاده می‌شود. این قابلیت منحصربه‌فرد سلول‌های بنیادی، آن‌ها را به محور اصلی و امیدبخش‌ترین عنصر در تلاش برای بازگرداندن عملکرد ازدست‌رفته اعضای بدن تبدیل کرده است.
بازار ۲۰۰ میلیاردی
پزشکی بازساختی یا طب ترمیمی علاوه‌بر نقش بی‌بدیلی که در درمان بیماران لاعلاج می‌تواند ایفا کند، دارای جنبه اقتصادی شگرفی نیز در دنیاست.
دکتر کامران منصوری، رییس پژوهشکده فناوری سلامت و عضو هیات‌علمی و استاد حوزه سلول‌های بنیادی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه در گفت‌وگو با خبرگزاری دانشجویان ایران درباره رقابت و جایگاه ایران در سلول‌درمانی دنیا می‌گوید: «آمار بازارهای مالی جهانی در این حوزه تا سال ۲۰۳۲ که فاصله زیادی نیز با آن نداریم، بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار پیش‌بینی شده است. با برنامه‌ریزی و استفاده از سیاست تشویقی یا سیاست توسعه‌ای شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در این حوزه، می‌توان درصد قابل‌توجهی از این میزان را جذب کرد تا هم سود مالی نصیب کشور و هم باعث اشتغال‌زایی موثر شود.»
پیری را هم درمان می‌کنند
«پزشکی بازساختی یا طب ترمیمی» ترکیبی از دانش‌های زیست‌فناوری و علم پزشکی است که بیشترین استفاده را از سلول‌های بنیادی و فرآورده‌های سلول‌های بنیادی برای درمان بیماری‌های لاعلاج یا کم‌علاج و حتی بیماری‌های حاصل از کهولت سن می‌برد. در حالی‌که شیب جمعیتی تا پایان سال ۲۰۵۰ به‌سمت پیری رفته و مساله کهولت سن جامعه پیش می‌آید، جامعه ایرانی به‌شدت با بیماری‌های مرتبط با کهولت سن درگیر می‌شود؛ از استوآرتریت‌ها گرفته تا مشکلات زانو، دیسک، نازایی، انواع سرطان‌ها، آلزایمر و پارکینسون که این موارد معمولا جزو بیماری‌هایی هستند که عمدتا به آن‌ها بیماری‌های کم‌علاج یا لاعلاج می‌گویند اما اکنون روزنه‌های امیدی در پزشکی باز شده که بتوان از توان سلول‌های بنیادی برای درمان این بیماری‌ها استفاده کرد.
چگونه از سلول‌های بنیادی برای درمان عوارض پیری استفاده می‌شود؟
یکی از دلایلی که انسان دچار بیماری‌های مرتبط با سن می‌شود کاهش ذخایر سلول‌های بنیادی در بدن است، زیرا هرچه ذخایر سلول‌های بنیادی پایین بیاید، قدرت ترمیمی بدن نیز کم می‌شود؛ از این‌رو در دو حیطه درمان و پیشگیری اکنون در دنیا از سلول‌های بنیادی و فرآورده‌های سلول‌های بنیادی استفاده می‌شود.
افراد بالای ۵۵ سال ذخایر سلول بنیادی کمتری نسبت‌به افراد جوان دارند و یکی از دلایلی که افراد دچار بیماری‌های مرتبط با کهولت سن و بیماری‌های مزمن می‌شوند علاوه‌بر کاهش تعداد سلول‌های بنیادی، کاهش قدرت ترمیم بدن است، یعنی اگر به قلب افرادی در این سن یا سیستم عصبی آن‌ها آسیبی وارد شود، بدن قادر به ترمیم و بازگرداندن آن نیست.
رتبه دوم ایران در سلول‌های بنیادی
در حال‌حاضر از نظر کارآزمایی بالینی و تحقیقاتی آمریکا با ثبت ۱۶۰ یا ۱۷۰ کارآزمایی بالینی رتبه نخست را در اختیار دارد و بعد از آن، ایران رتبه دوم را را دارد که این نشان‌دهنده توانمندی‌های محققان و دانشمندان ایرانی در این حوزه است.
مشکلات قانونی سد راه پیشرفت سلول‌درمانی
هم‌اکنون در برخی کشورهای اطراف ۲۲ بیماری مجوز سلول‌درمانی دارند، در‌حالی‌که در کشور ما این تعداد تنها به هفت بیماری شامل رد پیوند حاد، رد پیوند مزمن، مشکلات مفاصل استوارتریت، زخم‌های مقاوم به درمان، زخم مقاوم قرنیه چشم، بیماری کرون، بیماری سی‌پی کودکان تازه متولد‌شده که اختلالات عصبی دارند خلاصه شده است.
بحث طب بازساختی، مکمل بخش پیوند است یعنی بخش پیوند وقتی می‌تواند از پتانسیل صد‌درصدی خود استفاده کند که تیمی هم در کنارش باشد تا اگر مشکلی برای بیمار در حوزه رد پیوند پیش آمد، بتواند از طریق سلول‌های بنیادی این مشکل را حل کند.
«رد پیوند» زمانی صورت می‌گیرد که یک بیمار، پیوند مغزاستخوان می‌شود اما در این مرحله، درصدی از بیماران وارد فرآیند رد پیوند می‌شوند که در پروتکل درمانی مصوب وزارت بهداشت ایران، استفاده از سلول‌های بنیادی یا فرآورده سلول‌های بنیادی برای کنترل رد پیوند خوشبختانه به نتایج بسیار خوبی رسیده است.
سلول‌های بنیادی نجات‌دهنده کرونایی‌ها
در درمان بیماران مبتلا به کرونا در زمان همه‌گیری کرونا نیز از سلول‌های بنیادی در این زمینه استفاده شد و موجب کاهش ۴۸ درصدی مرگ‌ومیر شد.
رقبای ایران در سلول‌درمانی
در حال‌حاضر در دوبی امارات متحده عربی با ۴.۵ میلیون نفر جمعیت، چهار کلین روم ( اتاق تمیز) مربوط به کشورهای ایتالیا، آمریکا، انگلیس و کره جنوبی درحال فعالیت هستند که یکی از اهداف این پروژه، تبدیل شدن این شهر به هاب (قطب) سلول‌درمانی منطقه و جذب گردشگر سلامت است که هم‌اکنون در دنیا از صنعت گردشگری نیز ارزآوری بیشتری دارد.
وضعیت ایران چگونه است؟
در حال‌حاضر هزینه‌های سلول‌درمانی در خارج از کشور از ۲۰هزار دلار شروع می‌شود در حالی‌که در کشور ما با هزینه بسیار کمتر و با کیفیت بالایی می‌تواند این عمل صورت بگیرد .
ایران با داشتن رتبه دوم جهانی در کارآزمایی‌های بالینی و ظرفیت بالای محققان خود، می‌تواند به یکی از قطب‌های اصلی این حوزه در منطقه تبدیل شود و با جذب گردشگران سلامت و ایجاد اشتغال، به رشد اقتصادی کشور کمک کند. سیستم درمانی کشور تا الان حمایت‌هایی در این زمینه انجام داده است اما در صورت افزایش این حمایت‌ها می‌توان به مرحله خدمات بیشتر به بیماران داخل کشور و در سطح بین‌الملل به بیماران سایر کشورها و گسترش گردشگر سلامت منجر شود.
دانشگاه کرمانشاه یکی از قطب‌های سلول‌درمانی کشور است که در حوزه فرآورده سلول‌های بنیادی جزو رتبه‌های دو یا سه از نظر کار تحقیقاتی است، به‌طوری که ۱۳ کارآزمایی بالینی در این حوزه صورت گرفته است. در این استان، اتاق‌های تمیز هم در بخش خصوصی و هم در بخش دولتی وجود دارد و از لحاظ زیرساختی در حال‌حاضر ۱۳ تخت با استانداردهای روز جهانی در بیمارستان گلستان و بخش پیوند مغزاستخوان و سلول‌های بنیادی وجود دارد.
دیدگاهتان را بنویسید