در زمانهای که انرژی خورشیدی هنوز در دنیا فراگیر نشده بود، او نخستین نیروگاه خورشیدی ایران را طراحی کرد و تا مرحله راهاندازی پیش برد. مزرعهای که اگر در چرخدندههای سیستم بوروکراتیک دولتها گیر نمیکرد میتوانست سمتوسوی تولید انرژی در ایران را تغییر دهد.
حالا که به طور شتابان در حال پیشروی برای تولید برق خورشیدی هستیم، تلاشهای ۳۰ سال گذشته محمد یعقوبی بیشتر به چشم میآید
از زاهدان به آمریکا
محمد یعقوبی متولد زاهدان است. او دیپلم را از دبیرستان مهران گرفت و بعد در سال ۱۳۴۴ در کنکور دانشگاه شیراز شرکت کرد و قبول شد. آن موقع لیسانس پنجساله بود. در سال ۱۳۴۹ با رتبه اولی فارغالتحصیل شد. دوره سربازی را در آموزشگاه فنی الکترونیک که الان دانشگاه صنعتی شیراز است، گذراند.
سال ۱۳۵۴ به دانشگاه پوردو رفت که در زمینه مهندسی مکانیک جز دانشگاههای برتر دنیا بود. در آبان ۵۷ پس از فارغالتحصیلی به ایران برگشت درحالیکه یک دو ماهی به انقلاب مانده بود. او درباره بازگشتش به ایران میگوید: «امکانات بود که در بسیاری از دانشگاهها ادامه کار بدهم. اما هم بورسیه بودم هم مسایل خانوادگی برایم مهم بود. بهعلاوه آن موقع زمانی بود که داشت انقلاب میشد. در آن زمان همه میخواستند به ایران برگردند، حتی کسانی که هنوز درسشان تمام نشده بود. اینقدر فضا خوب شده بود. میگفتند که ایران آزاد شده و حالا میتوانند برگردند و فعالیت کنند.»
او حالا بیش از ۴۰ سال است که در دانشگاه شیراز تدریس میکند و خدمات ماندگاری برای توسعه علم در ایران انجام داده است.
چهره ماندگار
محمود یعقوبی سال ۱۳۸۱ بهعنوان چهره ماندگار کشور در رشته مهندسی مکانیک برگزیده شد، جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی را در سال ۱۳۸۵ برد، در سال ۱۳۹۱ جایزه علامهطباطبایی بنیاد ملی نخبگان را به دست آورد و در سال ۲۰۱۸ براساس اطلاعات پایگاه استنادی طلایهداران علم (ISI-ESI) نامش در فهرست یکدرصد دانشمندان برتر جهان قرار گرفت. اما یک دستاورد خاص این دانشمند برجسته را بالاتر از همه این افتخارات قرار میدهد و آن طراحی و راهاندازی اولین مزرعه خورشیدی حرارتی ایران است. البته طرح یعقوبی و همکارانش بهدلیل برخی مشکلات اقتصادی و مدیریتی به نتیجه کامل نرسید و هیچگاه آن «مزرعه» به یک «نیروگاه» خورشیدی تبدیل نشد اما راه را برای توسعه انرژی خورشیدی در ایران هموار کرد.
محمود یعقوبی در سالهای تدریسش به مرتبه دانشیاری و استادی رسید و در همین زمینه چهار بار بهعنوان استاد نمونه و هفت بار پژوهشگر نمونه دانشگاه شیراز برگزیده شد.
یعقوبی مولف بیش از ۲۰۰ مقاله و چند کتاب است که از میان آثارش کتاب «تهویه و سرمایش طبیعی در ساختمانهای سنتی ایران» که اثر مشترک محمود یعقوبی با مهدی بهادرینژاد است؛ در سال ۱۳۸۵ بهعنوان کتاب سال جمهوری اسلامی ایران برگزیده شد. او کتاب دیگری را به نام «اصول انتقال حرارت و جرم به روش جابهجایی» نیز تالیف کرده است. عناوین برخی مقالههای او عبارت است از: آموزش مهندسی مکانیک و فناوریهای نوین، مسوولیت اخلاق حرفهای در آموزش مهندسی، بررسی پتانسیل تابش خورشید روی چند گنبد معروف ایران، بررسی شرایط اقلیمی در تعیین عملکرد فنی و اقتصادی نیروگاههای خورشیدی و…
داستان اولین نیروگاه خورشیدی
او چطور به انرژی خورشیدی علاقهمند شد؟ ماجرا را اینطور تعریف میکند: «من مال زاهدان بودم. آنجا همیشه خشک و کویر و گردوخاک بود. به همین خاطر هم من طبیعت و جنگل را خیلی دوست داشتم، چون ندیده بودم. در نتیجه ذهن من همیشه دنبال حفظ طبیعت و زیبایی بود و با انرژی خورشیدی میتوانیم طبیعت را حفظ کنیم.»
داستان اولین نیروگاه خورشیدی ایران از آنجا آغاز میشود که طرحهایی پژوهشی برای توسعه بهرهبرداری از انرژی خورشیدی در سال ۱۳۵۵ در کشور با کمک اساتید دانشگاه شیراز پیش برده شده بود، اما آنطور که دکتر یعقوبی میگوید، آن طرحها تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی به نتیجه نرسید. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۷۶ مسوولان وقت وزارت نیرو به این فکر افتادند که با ساخت سه نیروگاه آزمایشی خورشیدی حرارتی در کشور، استفاده از انرژی خورشیدی را آغاز کنند. ساخت یکی از این نیروگاهها که قرار بود انرژی خورشیدی را با فناوری سهومی خطی به برق تبدیل کند، به دانشگاه شیراز واگذار شد. دانشگاه شیراز نیز طرح را به یعقوبی که آن زمان به مقام استادی این دانشگاه ارتقا یافته بود، سپرد. او نیز با کمک جمعی از اساتید و دانشجویان این دانشگاه طراحی این نیروگاه ۲۵۰ کیلوواتی را انجام داد و امیدوار بود که ساخت این نیروگاه، آغازی برای بومیسازی فناوری بهرهبرداری از انرژی خورشیدی در ایران باشد. طراحی تفصیلی نیروگاه خورشیدی حرارتی شیراز حدود چهار سال زمان برد و بعد از آن نوبت برگزاری مناقصه برای جذب شرکتهای صنعتی بهعنوان پیمانکاران بخشهای مختلف این پروژه بود.
البته به گفته یعقوبی، آن وقتها تجربه ساخت نیروگاههای حرارتی خورشیدی اصلا در کشور ما وجود نداشت و همین مساله باعث شد فرآیند جذب پیمانکاران لازم برای اجرای این طرح حدود دو سال زمان ببرد. درمجموع، ساخت بخش مزرعه خورشیدی نیروگاه حرارتی شیراز یعنی سیستمی که بتواند انرژی خورشیدی را جذب کرده و با استفاده از آن بخار مافوق گرم تولید کند، سال ۸۹ با تامین هزینه ازسوی وزارت نیرو، تلاش استادان و دانشجویان دانشگاه شیراز و همت صنعتگران داخلی به پایان رسید.
عضو هیاتعلمی دانشگاه شیراز تعریف میکند که آن زمان برای اینکه مزرعه خورشیدی شیراز به یک نیروگاه برق تبدیل شود، باید توربینی طراحی میشد که بتواند با استفاده از بخار مافوق گرم برق تولید کند. اما به گفته یعقوبی، با وجود این که سیکل این توربین نیز در دانشگاه شیراز طراحی شد، وزارت نیرو هیچگاه نتوانست پیمانکار لازم برای ساخت آن را پیدا کند. چند سال بعد نیز در سایه بیتوجهی مدیران ادوار مختلف وزارت نیرو و تامین نشدن بودجه و امکانات، طرح بهطور کامل متوقف شد و امروزه طرحی که قرار بود به اولین نیروگاه خورشیدی حرارتی کشور تبدیل شود، به مجموعهای تحقیقاتی تبدیل شده است.
دیدگاهتان را بنویسید