خانم دکتر رحیمی، شما در نزد اساتید و فعالان عرصه داروسازی، نامی شناختهشده و معتبر هستید اما لطفا برای مخاطبان نشریه که دانشجویان و اساتید حوزههای علمی متفاوت هستند خودتان را معرفی کنید.
روجا رحیمی هستم، داروساز و متخصص داروسازی سنتی، عضو هیاتعلمی دانشکده طب ایرانی دانشگاه علوم پزشکی تهران و درحالحاضر مفتخرم که بهعنوان استاد در این دانشگاه فعالیت میکنم.
فعالیت خود را بهعنوان عضو هیاتعلمی از سال ۱۳۹۲ شروع کردم و تقریبا از سال ۱۳۹۳ به بعد در کنار وظایف علمی، مسوولیتهای اجرایی نیز داشتهام. بهطور خلاصه، هفت سال معاون پژوهشی دانشکده طب ایرانی، هشت سال مدیر گروه داروسازی سنتی و سه سال رییس دانشکده طب ایرانی بودهام. هماکنون نیز بهعنوان رییس «کالج بینالملل» در معاونت بینالملل دانشگاه علوم پزشکی تهران خدمت میکنم.
حوزه تخصصی من، داروسازی سنتی است که به زبان ساده، یعنی ساخت و فرمولاسیون فرآوردههای طبیعی با الهام از منابع طب ایرانی اما با رعایت تمام اصول حاکم بر طب و داروسازی نوین.
پژوهشهای من عمدتا بر گیاهان دارویی و ترکیبات طبیعی و اثرات بیولوژیک و درمانی آنها متمرکز بوده است. ما مطالعاتی را طراحی میکنیم که هم ایمنی و هم اثربخشی فرآوردههای طبیعی، گیاهان دارویی و ترکیبات طبیعی را هم در مدلهای حیوانی و هم در مطالعات بالینی انسانی مورد بررسی قرار دهیم تا پس از طی مراحل قانونی، امکان عرضه استاندارد آنها در بازار دارویی کشور فراهم شود.
در زمینه آموزش نیز از سال ۱۳۹۲ بهطور رسمی بهعنوان عضو هیاتعلمی در دانشگاه علوم پزشکی تهران، فعالیت خود را شروع کرده و از همان زمان تاکنون افتخار معلمی در این دانشگاه را داشتهام.
مهمترین درسی که ارایه میدهم «مفردات پزشکی» است که به بررسی اجزای گیاهی، حیوانی و معدنی دارای خواص درمانی میپردازد و فراگیران علاوهبر آشنایی با اثرات درمانی مفردات از دیدگاه طب سنتی و طب نوین، با ملاحظات مصرف آنها شامل عوارض جانبی، موارد احتیاط و منع مصرف و تداخلات آنها آشنا میشوند.
یکی از اهداف اصلیام در تدریس، تصحیح این باور نادرست است که فرآوردههای طبیعی بیضرر هستند. ما به دانشجویان آموزش میدهیم که این فرآوردهها نیز دقیقا مانند داروهای شیمیایی میتوانند عوارض داشته باشند، با داروها تداخل کنند و برای گروههای خاصی از افراد و بیماران ممنوع هستند. علاوه بر این، در زمینه فرمولاسیون و کنترل کیفیت فرآوردههای طبیعی نیز فعالیت دارم.
شما برگزیده جایزه بینالمللی «بیونوریکا فایتونیرینگ ۲۰۲۵» شدهاید. این جایزه ازسوی شرکت آلمانی بیونوریکا به محققان برجسته عصر حاضر اعطا میشود. این جایزه دستاورد پژوهشهای شما در چه حوزهای بوده است؟
این جایزه ازسوی انجمن بینالمللی تحقیقات گیاهان دارویی و فرآوردههای طبیعی (GA) اعطا میشود که معتبرترین نهاد در این حوزه است. جایزه «بیونوریکا فایتونیرینگ» هر دو سال یکبار به محققان زیر ۴۵ سالی تعلق میگیرد که تحقیقات شاخصی در زمینه گیاهان دارویی، ترکیبات طبیعی و فرمولاسیون انجام داده باشند. اعطای این جایزه براساس بررسی کل سوابق علمی-پژوهشی محقق است و نه یک پژوهش خاص. ملاکها شامل کیفیت تحقیقات، ارتباط آن با حوزه گیاهان دارویی و میزان اقبال و استناد بینالمللی به این تحقیقات است.
ویژگی مهم تحقیقاتم، الهامگیری از متون کهن طب سنتی ایران و سپس بررسی علمی آنها با متدولوژی روز دنیاست. برای مثال، با الهام از اشارههای منابع سنتی به خواص یک گیاه برای بیماری التهابی روده، مطالعاتی را از سطح آزمایشگاه تا کارآزمایی بالینی طراحی کردهام. بسیاری از این پژوهشها بهدلیل ریشه داشتن در منابع منحصربهفرد ایرانی، نوآورانه هستند. به نظر میرسد ایجاد پل ارتباطی مستحکم بین دانش سنتی و پزشکی نوین، از دلایل اصلی انتخاب شدنم برای دریافت این جایزه بوده است؛ البته این اولینبار است که یک محقق از آسیا و ایران موفق به کسب این افتخار میشود.
شاخصی مانند H-index که برای بنده عدد ۵۷ را نشان میدهد، گویای این است که مقالاتم بهطور میانگین حداقل ۵۷ بار در مقالات سایر پژوهشگران دنیا مورد استناد قرار گرفتهاند که نشاندهنده تاثیرگذاری و دیده شدن این تحقیقات در جامعه علمی جهانی است.
نام شما در فهرست پژوهشگران ایرانی پراستناد یک درصد دانشمندان جهان منتشر شده است، مقالات منتشرشده از شما در مجلات داخلی و خارجی بیشتر در چه حوزههایی است و این مقالات چند عنوان دارند؟
انتشار بیش از ۲۰۰ عنوان مقاله در مجلات معتبر بینالمللی در زمینه گیاهان دارویی، ترکیبات طبیعی و فرمولاسیون، انتشار ۲۰ عنوان مقاله در مجلات علمی- پژوهشی داخلی، تالیف سه عنوان کتاب فارسی، مشارکت در تالیف چهار عنوان کتاب انگلیسی، مشارکت در بیش از ۲۰ طرح تحقیقاتی و ارایه مقاله در بیش از ۱۰ کنگره بینالمللی، سردبیری مجله طب سنتی و تلفیقی و عضویت در هیات تحریریه پنج ژورنال معتبر بینالمللی از مهمترین فعالیتهایم بهعنوان یک محقق به شمار میرود.
با وجود چنین دستاوردهای بزرگ و قابل ستایش بینالمللی، به نظر میرسد در داخل کشور نگاه چندان مثبتی به حوزه طب سنتی و داروسازی سنتی وجود ندارد. علت این بدبینی یا کمتوجهی را در چه میبینید؟
پیش از ورود طب سنتی به نظام آکادمیک، عمدتا افراد غیر پزشک، به ارایه خدمات در زمینه طب سنتی و داروهای طبیعی و سنتی میپرداختند که بهدلیل عدم اشراف به دانش پزشکی احتمال خطا و به خطر افتادن سلامت مراجعان زیاد بود. راهحل عقلانی، ایجاد بستر جایگزین مطمئن بود که زیر نظر وزارت بهداشت و درمان به ارایه خدمت در این زمینه بپردازد. امروزه متخصصان طب سنتی، پزشکان عمومیای هستند که در این رشته تخصص گرفتهاند و داروسازان سنتی نیز داروسازان عمومیای هستند که ادامه تحصیل دادهاند. این افراد به هر دو دانش مسلط هستند و میتوانند خدمات استانداردی ارایه دهند.
اما متاسفانه هنوز افرادی بهصورت غیرقانونی و بدون مجوز وزارت بهداشت در این حوزه فعالیت میکنند که گاهی با تبلیغات گسترده در فضای مجازی باعث جذب افراد ناآگاه میشوند، وقتی خطای پزشکی ازسوی این افراد رخ میدهد، قضاوت جامعه ممکن است متوجه کل این حوزه، ازجمله متخصصان آکادمیک شود، درحالیکه ما با این اقدامات غیرقانونی مخالفیم و هدفمان ارایه خدمات ایمن و استاندارد از طریق مراجع رسمی است.
خوشبختانه همکاریهای بسیار خوبی با متخصصان برجسته سایر رشتههای پزشکی در قالب پژوهشهای مشترک داریم؛ البته طیفی از موافقان و منتقدان وجود دارد و ما در تلاشیم با انجام تحقیقات معتبر، دیدگاهها را اصلاح کنیم.
باتوجه به این چالشها، آینده طب سنتی در ایران را چگونه ارزیابی میکنید؟
آینده بسیار روشن است. برای درک این موضوع کافی است به آمارهای بینالمللی نگاه کنید. بر اساس رتبهبندی معتبر SCImago، رتبه ایران در حوزه «طب مکمل و جایگزین» از جایگاه ۱۳ جهان در سال ۲۰۰۷ (مصادف با ورود آکادمیک این رشته) به رتبه چهارم جهان در سال ۲۰۲۴ ارتقا یافته است. این اتفاقی بسیار بزرگ است، بهویژه وقتی بدانیم کشورهای اول تا سوم، یعنی آمریکا، هند و چین، بودجههای کلانی را به این تحقیقات اختصاص میدهند. این دستاورد، حاصل تلاش محققان ایرانی با امکانات محدود است.
از سوی دیگر، استقبال مردم نشاندهنده جایگاه رو به رشد این حوزه است. درحالیکه روزهای ابتدایی، کلینیکهای ما بیماران محدودی داشتند، امروز تنها در کلینیکهای وابسته به دانشگاه علوم پزشکی تهران، روزانه با صدها مراجعهکننده روبهرو هستیم. این نشان میدهد مردم به مراکز معتبر و دارای مجوز اقبال پیدا کردهاند.
ایران با داشتن بیش از ۱۷۰۰ گونه گیاهی بومی و انحصاری، گنجینهای کمنظیر در اختیار دارد. متاسفانه برای معرفی این داشتههای خود کمکاری کردهایم. آینده در گرو حمایت بیشتر، ایجاد فرصتهای شغلی برای فارغالتحصیلان و سرمایهگذاری جدیتر است. باتوجهبه انحصاری بودن این دانش، میتوان از طریق صادرات فرآوردههای استاندارد، برگزاری دورههای بینالمللی و… برای کشور درآمدزایی قابلتوجهی ایجاد کرد. طب سنتی ایرانی نهتنها برای بیماران داخل کشور که برای جهانیان ظرفیت بالایی دارد.
دیدگاهتان را بنویسید