علم قدرت است و یکی از مظاهر عینی این قدرت، توانمندی در دانش هسته است. دانشی که بخش عمده ای از کاربردهای آن صلح آمیز است اما آنها که خود صاحب این علم و فناوری هستند، از هیچ اقدامی دریغ نمی کنند تا کشورهای دیگر به این دانش دست نیابند.
نخستین تلاش ها
نخستین تلاش های ایران برای دست یابی به احدود نیم قرن قبل باز می گردد. دلیل اصلی این رویکرد در آن زمان بیشتر نتیجه موفقیتهای اعجاب‌انگیز کشورهای صنعتی در کاربرد موفق این فناوری بوده است. در آن دوره تسلط بر فناوری هسته‌ای معادل با پیشرفت و صنعتی‌شدن کشورها بود. در اواسط دهه سی خورشیدی اولین سفارش خرید تجهیزات مورد نیاز فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی هسته‌ای از خارج کشور توسط دانشگاه تهران انجام شد. یک سال بعد مرکز اتمی دانشگاه تهران تأسیس و با احداث و بهره‌برداری از راکتور تحقیقاتی پنج مگاواتی تهران در سال ۱۳۴۶ سنگ‌بنای علوم و فنون هسته‌ای در ایران نهاده شد.
با تأسیس سازمان انرژی اتمی ایران در سال ۱۳۵۳ و انتقال مرکز اتمی دانشگاه تهران به آن، ماموریت های مربوط به توسعه فناوری هسته‌ای، به ویژه تولید برق با استفاده از نیروگاه‌های اتمی در کشور به این سازمان واگذار شد.
تلاش های ایران قبل از انقلاب کاملا و بیشتر وابسته به آمریکایی ها بود و ایران خود سهمی از این دانش نداشت و به نوعی مصرف کننده به حساب می آمد. قرارهایی برای ساخت چند نیروگاه از جمله همین نیروگاه اتمی بوشهر با قدرت های صاحب این فناوری از جمله آمریکا و آلمان گذاشته شد اما هر بار به نوعی به سرانجام نرسید تا اینکه بعد از انقلاب علیرغم قراردادهایی که داشتند، به کلی آنها رابطه خود را برای انتقال محصولات و فناوری های هسته ای با ایران قطع کردند.
پیروزی انقلاب، تکیه بر توان داخلی
با پیروزی انقلاب اسلامی و به دلیل شرایط خاص کشور که حاصل تنش‌ها و دگرگونی‌های اوایل انقلاب بود، تبلیغات منفی و جوسازی علیه برنامه هسته‌ای کشور از طریق عوامل خارجی و در برخی موارد عناصر داخلی آغاز شد. تمام اتفاقات آن دوره سبب شد در عمل تا ابتدای سال ۱۳۶۱ اقدام خاصی برای برنامه‌ریزی مجدد و یا پیگیری برنامه‌های در دست انجام فناوری هسته‌ای در کشور صورت نگیرد. پیش از انقلاب سازمان زیر نظر مستقیم نخست‌وزیری فعالیت می‌کرد، در این دوره به یکی از معاونت‌های وزارت نیرو تبدیل شد. سرانجام در آخرین جلسه هیأت وزیران در اسفند ماه سال ۱۳۶۰، استقلال سازمان انرژی اتمی ایران برای انجام وظایف قانونی مجدداً به تصویب دولت رسید. به این ترتیب سیاست‌گذاران کلان کشور با گذر از چالش‌های ابتدای پیروزی انقلاب تصمیم گرفتند گام‌های جدید و جدی را در راه دستیابی کشور به فناوری هسته‌ای بردارند.
ایرانی ها از اوایل دهه شصت که خود را مجددا پیدا کردند، تلاش های خود را برای تسلط بر این دانش مهم از سر گرفتند، اما این بار با اتکا بر توان داخلی. نسلی جدید از دانشمندان هسته ای در ایران شکل گرفت و با شکل گیری برخی همکاری های محدود بین المللی چرخه لازم برای بهره برداری از این دانش ایجاد شد.
در اوایل دهه هشتاد که تازه کشورهای غربی متوجه رشد فعالیت های هسته ای ایران شدند به هر طریقی سعی کردند تا مانع شوند. گاهی با تحریم، گاهی با کارشکنی و خرابکاری، گاهی با ترور و حتی گاهی با توافقنامه های چندجانبه. اما وقتی یک دانش در کشور بومی و نیاز به خارجی ها کم و یا برطرف شد، هیچ قدرتی نمی تواند جلوی رشد و توسعه آن را بگیرد.
حالا ما به سطحی از دانش هسته ای در کاربرهای صلح آمیز آن رسیده ایم که دیگر این فرآیند برگشت پذیر نیست.
ما قوی شده ایم
بگذارید این مقدمه را اینطور به پایان برسانیم. فکر می کنید یکی از بزرگترین حامیان و مدافعان ایران در عرصه های بین المللی برای دست یابی به این دانش چه کسی بود؟ دکتر اکبر اعتماد، نخستین رئیس سازمان انرژی اتمی در سال ۱۳۵۳ که منصوب آخرین شاه پهلوی بود و خارج از ایران زندگی می کرد. او که در همین فروردین ماه سال جاری در ۹۵ سالگی در سوئیس درگذشت در همه محافل رسانه ای مدافع سرسخت پیشرفت های بومی هسته ای در ایران بود. می گفت اگر در زمان امضا پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای در سال ۱۳۴۶ مسئولیتی داشت حتما مانع امضا آن می شد. به عقیده او این پیمان یک قرارداد بین قوی ها و ضعیف ها بود. قراردادی که کشورهای صاحب فناوری تدوین کرده بودند تا سایر کشورها به این فناوری دست پیدا نکنند. خودشان هیچ گاه به مفاد آن پیمان از جمله عدم گسترش تسلیحات هسته ای و انتقال فناوری به کشورهای دیگر عمل نکردند اما به هر طریقی نگذاشتند بقیه کشورها به این دانش دست یابند.
قرارداد بین قوی ها و ضعیف ها هیچ وقت نمی تواند عادلانه و منصفانه باشد. اما ما حالا قوی شده ایم و همین موضوع را آنها تاب نمی آورند.
امروز دانش هسته ای کاربردهای فراوانی در سطوح مختلف دارد و انرژی بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی بشر در جوامع مدرن و صنعتی است. ایران بر اساس سیاست های کلان خود قصدی برای تسلیحاتی کردن برنامه هسته ای اش ندارد و در عوض بر روی کاربردهای آن در تولید انرژی، صنعت، پزشکی و کشاورزی هسته ای تمرکز کرده و اکنون در زمره برترین کشورهای دنیاست. ما همچنان به پیش می رویم.
روی خط زمان
۱۳۳۷: عضویت در آژانس بین المللی انرژی اتمی
۱۳۴۶: خرید و راه اندازی راکتور تحقیقاتی تهران توسط شرکت های آمریکایی
۱۳۴۷: امضا پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای(ان‌پی‌تی)
۱۳۵۳: تصویب قانون و تاسیس «سازمان انرژی اتمی»
۱۳۶۱: شروع دوباره فعالیت های سازمان انرژی اتمی در زیر مجموعه نخست وزیری
۱۳۷۱: اکتشاف معدن اورانیوم ساغند اردکان
۱۳۷۹: احداث تاسیسات هسته ای اصفهان
۱۳۸۱:
- راه اندازی تاسیسات هسته ای نطنز
- تهیهٔ سوخت هسته‌ای توسط متخصصین ایرانی برای نیروگاه‌های هسته‌ای
۱۳۸۵:
- تاسیس پژوهشگاه علوم و فنون هسته ای
- راه اندازی تاسیسات آب سنگین اراک
- موفقیت ایران در غنی سازی ۳.۵ درصد
۱۳۸۸: احداث تاسیسات هسته ای فردو
۱۳۸۹: تولید انبوه کیک زرد در ایران
۱۳۹۰:
- راه اندازی نیروگاه اتمی بوشهر
- ساخت میله سوخت هسته‌ای ۲۰ درصد غنی‌شده و بارگذاری آن در رآکتور تحقیقاتی ۵ مگاواتی تهران
۱۳۹۲: راه اندازی فاز صنعتی مجتمع صنعتی شهید رضایی نژاد در اردکان و تولید انبوه کیک زرد
۱۳۹۴: انعقاد برجام و محدودسازی فعالیت های هسته ای ایران
۱۳۹۷: خروج آمریکا از برجام و بازگشت تدریجی ایران به فعالیت های پیشرفته هسته ای
۱۴۰۰: آغاز غنی سازی ۶۰ درصد در ایران
دیدگاهتان را بنویسید