محمد اسلامی دانش‌آموخته مهندسی راه و ساختمان از دانشگاه دیترویت میشیگان آمریکا در سال ۱۳۵۸ در مقطع کارشناسی و همچنین کارشناسی ارشد مهندسی راه و ساختمان از دانشگاه اوهایو آمریکا در سال ۱۳۶۰ و ام‌بی‌ای مدیریت جهانی هوانوردی مشترک دانشگاه رویال رودز کانادا و دانشگاه شریف در سال ۱۳۸۳ است. این سطح از تحصیلات ربطی به تخصص فیزیک هسته ای ندارد اما او به عنوان یک مدیر و مهندس برجسته بخوبی توانسته است ایران را در زمینه دانش هسته وارد مراحل جدیدی کند که برای توسعه کلان کشور و زندگی روزمره مردم مثمر ثمر باشد.
او که وزیر راه و شهرسازی دولت دوازدهم بود در دولت سیزدهم به‌عنوان معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی ایران فعّالیت کرد و در دولت چهاردهم هم به همین مسئولیت خود ادامه می دهد.
مهندس اسلامی در این گفتگو ابعاد جدیدی از برنامه هسته ای ایران را تشریح می کند.
امسال نوزدهمین سالی است که روز فناوری هسته‌ای را جشن می‌گیریم. اکنون در چه وضعیتی قرار داریم؟
از نظر تنوع فناوری‌های هسته‌ای، جمهوری اسلامی ایران امروز در جمع پنج کشور اول دنیا قرار دارد. همچنین، از لحاظ ظرفیت و حجم فعالیت‌ها در حوزه صنعت هسته‌ای، ایران در میان ده کشور برتر جهان جای می‌گیرد. این جایگاه، نتیجه مدیریت مستقل، تلاش مستمر متخصصان داخلی، و باور به توان داخلی در شرایط تحریم و فشارهای بین‌المللی است.
۱۹ سال پیش، در نقطه آغاز قرار داشتیم و به‌تازگی وارد عرصه صنعت هسته‌ای شده بودیم. صنعت هسته‌ای ابعاد و دامنه‌ای گسترده و متنوع دارد. بخش بسیار حساس و تعیین‌کننده آن، یعنی غنی‌سازی، به‌نوعی «مادر» این صنعت محسوب می‌شود. این بخش، به دلیل نقش بنیادین و اقتدارآفرینش، همواره در انحصار نظام سلطه جهانی بوده و آن‌ها با تمام توان تلاش کرده‌اند تا کسی وارد این حوزه نشود و این انحصار را حفظ کنند.
جمهوری اسلامی ایران با تلاشی عاشقانه، مؤمنانه، متعهدانه و پیوسته، امروز این مرحله را به‌طور کامل پشت سر گذاشته است. اکنون به‌صورت رسمی اعلام می‌کنیم که وارد فاز سوم توسعه شده‌ایم، چرا که مراحل پیشین را پشت سر گذاشته و به سطح صنعتی رسیده‌ایم.
در این سطح چه اتفاقی می افتد؟
بخش غنی‌سازی پایه و بنیان اصلی صنعت هسته‌ای است. وقتی وارد فرایند غنی‌سازی می‌شویم، باید توان تبدیل آن به سوخت را نیز داشته باشیم. این تبدیل، یک مسیر ضروری و الزامی است که پیش روی ما قرار دارد. در کنار آن نیز باید بتوانیم رآکتورهای تحقیقاتی و رآکتورهای قدرت را طراحی و تولید کنیم و به بلوغ برسانیم. امروز در بخش صنعتی به صورت موثرتر در حال تولید محصولاتی هستیم که برای مردم عزیز و برای پیشرفت کشور در همه حوزه‌ها مورد نیاز است.
در مورد این حوزه ها توضیح بیشتری بدهید.
ما در بخش نفت و گاز و پتروشیمی از اقدام برای شناسایی ذخایر هیدروکربنی تا در کل فرایندها باید با فناوری هسته‌ای صنعت نفت را پشتیبانی می کنیم و الان این کار را با سامانه‌هایی که تولید کردیم، انجام می‌دهیم و در اختیار مجتمع‌ها می‌گذاریم.
صنایع فولاد، صنایع سیمان، صنایع سلولزی و هر آنچه صنایعی که فرایند دارند و در آن فرآیندهایشان جریانات و سیالات با اشکال گوناگون و با دمای گوناگون حرکت می‌کند، مدارات این فرایندها همه باید به لحاظ چگالی، به لحاظ سطح، به لحاظ سرعت و غیره با ابزار تحقیق‌هایی هسته‌ای بررسی شوند. در این مسیر تحریم هم موانع و چالش های جدی ایجاد می کند.
سازمان انرژی اتمی از ۴ سال پیش کل صنعت کشور را تحت پوشش قرار داده و پشتیبانی کرده است. سایر فناوری‌های در اختیار هم باز مانند پلاسمای سرد که امروز یکی از معجزات است، در دستور کار خودمان داریم.
امروز فناوری پلاسما در خدمت مردم قرار گرفته است. من خوشحالم به شما عرض کنم که یکی از معضلاتی که مردم در اکثر خانواده‌ها با آن درگیر هستند بیماری دیابت و زخم‌های بدخیم است. این زخم‌ها بیشروی می‌کند و موجب قطع عضو می‌شود. ما این‌ها را به لطف خدا با فناوری پلاسما حل کردیم و کلینیک‌های زخم راه افتاده و در حال گسترش است.
روزهای آینده حداقل ۵ کلینیک دیگر در کشور تاسیس و راه‌اندازی خواهیم کرد که به مردم خدمت داده شود. همچنین برای سرطان، برای پلاسماتراپی که فوق العاده اثربخش بود و توانست نجات بخش بیمارانی باشد که با سرعت پیشرفت بیماری مواجه بودند که به مدد آن‌ها رسیدیم.
همانطور که نمونه ای را ذکر کردید، برای گسترش نفوذ دانش هسته ای در حوزه پزشکی و درمان بیماری ها چه برنامه هایی دارید؟
تمام تلاش ما در سازمان انرژی اتمی ایران، بهره‌گیری حداکثری از فناوری هسته‌ای و سایر ظرفیت‌های موجود برای ارتقای سطح سلامت مردم است.
ما در این حوزه دستاوردهای چشم‌گیری داشته‌ایم. به‌عنوان نمونه، در بخش رادیوداروها که یکی از کاربردهای حیاتی این صنعت در حوزه سلامت و درمان محسوب می‌شود و مستقیماً با زندگی مردم در ارتباط است، امروز ایران در جمع کشورهای پیشرفته قرار دارد. ما موفق شده‌ایم این رادیوداروها را طراحی، تولید، فرآوری و به مرحله اجرایی برسانیم و در این زمینه، در جایگاه نخست جهانی قرار گرفته‌ایم. هم اکنون ۶۸ رادیودارو ساخته و در کشور توزیع شده و ۲۰ رادیودارو در مرحله آزمون بالینی قرار دارد. مرکز تولید و توسعه رادیوداروها، که به زودی راه اندازی می شود ظرفیت تولید رادیوداروها را ۵ تا ۷ برابر افزایش خواهد داد و ایران را به قطب جهانی در این زمینه تبدیل خواهد کرد.
علاوه بر رادیوداروها داروها و محصولات متنوع و پیشرفته دیگری هم در ایران ساخته می شود که در جهان ممتاز هستند. بطور مثال از جمله دستاوردهای برجسته اخیر، تولید کرم پوستی «رنیوم ۱۸۸» است که برای نخستین‌بار در جهان تولید شده و سازمان انرژی اتمی ایران توانسته زودتر از کشور آلمان از فاز بالینی آن عبور کند. این پماد اکنون برای درمان سرطان‌های پوستی در دسترس مردم عزیز کشورمان قرار دارد.
در بحث انرژی هسته‌ای مهم‌ترین برنامه‌های ایران ایجاد نیروگاه‌های اتمی بوده است. ما با اینکه اولین نیروگاه اتمی را در غرب آسیا راه اندازی کرده ایم اما در ادامه این بخش توسعه نیافته است.
متأسفانه در سنوات گذشته هر چقدر ایران به سمت امضای قراردادی با کشورهای خارجی برای ساخت نیروگاه اتمی پیش رفت، آن‌ها مزاحمت ایجاد و اعتراف کردند که غربی‌ها شرکت‌هایی که با ایران قرارداد بسته بودند را مجبور به انصراف کردند.
در حال حاضر و پس از سال‌ها ایران یک نیروگاه اتمی بوشهر را در اختیار دارد که ظرفیت آن ۱۰۰۰ مگاوات ساعت است و تا امروز هم ۷۲ میلیارد کیلووات ساعت برق تولید کرده. اگر برای برق تولید شده از این نیروگاه استفاده نمی‌شد؛ باید ۱۱۰ میلیون بشکه نفت یا معادل آن گاز یا سوخت فسیلی تا امروز مصرف می‌شد. این ۱۱۰ میلیون بشکه نفت حدود نزدیک ۱۰ میلیارد دلار می‌شد اما پولی که برای نیروگاه اتمی بوشهر هزینه شده یک میلیارد و ۸۷۰ میلیون دلار است.
الان سال یازدهم این نیروگاه است و ۵۰ سال دیگر هم از عمر این نیروگاه باقی مانده است. در همین ده سال، این نیروگاه پنج بار هزینه خود را تامین کرده است و اگر که به نرخ جاری برای نیروگاه مشابه حساب کنید، دو و نیم برابر هزینه خود را تامین کرده است. یعنی هم انرژی پاک و آلایندگی صفر دارد و هم از سوخت فسیلی مصرف نمی‌کند و سالی یک میلیارد یورو صرفه‌جویی می‌کند.
دشمنان نمی خواهند اجازه بدهند که ایران از این ظرفیت که اقتصاد کشور را مقاوم می‌کند بهره‌مند شود. ما در نیروگاه‌های اتمی با تأکیداتی که در طی این سال‌ها مقام معظم رهبری داشتند، برنامه تولید ۲۰ هزار مگاوات را آغاز کردیم.
از وقتی که اعلام کردیم که نیروگاه‌ها را خودمان می‌سازیم، تمایل سایرین برای همکاری با ما افزایش یافته است. پیش از این فکر می‌کردند همین که نگذاشتند کسی همکاری کند ما هم متوقف و منصرف می‌شویم، ولی امروز به لطف الهی طراحی نیروگاه های ما در مسیر اجرا قرار گرفته و به کوری چشم دشمنان و بدخواهان نیروگاه تمام ایرانی با سوخت تمام ایرانی خواهیم ساخت.
چگونه این اتفاق می افتد؟
ما شرکت‌هایی را که می‌بایست مسئولیت ساخت نیروگاه‌های اتمی را بر عهده بگیرند، سازماندهی کرده‌ایم و این شرکت‌ها بر اساس جانمایی‌های انجام‌شده تأسیس شده و فعالیت‌های خود را آغاز کرده‌اند. برای این طرح، یک بسته مالی نیز طراحی شده است، چرا که نیروگاه‌های اتمی از جمله ظرفیت‌هایی هستند که تولید انرژی آن‌ها پایدار بوده و در هر شرایط آب و هوایی، توان اسمی خود را محقق می‌کنند. این نیروگاه‌ها، تولیدکننده انرژی پاک هستند و از نظر بازدهی سرمایه، با هیچ‌یک از منابع انرژی یا انواع دیگر نیروگاه‌ها قابل مقایسه نیستند.
در حوزه کشاورزی و امنیت غذایی وضعیت ما چگونه است؟
موضوع بسیار مهمی که خانواده‌ها در خانه‌های خود با آن مواجه هستند و مردم عزیز نیز به‌خوبی با آن آشنایی دارند، موضوع ضایعات محصولات کشاورزی و غذایی است. بر اساس اعلام مقامات رسمی و مرکز آمار ایران، نزدیک به ۳۰ درصد از محصولات کشاورزی کشور به ضایعات تبدیل می‌شود. در بسیاری از موارد نیز صادرات این محصولات با مشکلاتی همراه است.
در کشورهای پیشرفته، یکی از راه‌حل‌های مؤثر برای مقابله با این مسئله، استفاده از فناوری هسته‌ای در قالب پرتودهی مواد غذایی بوده است. این روش از یک سو مانع فساد و ضایع شدن محصولاتمی‌شود و از سوی دیگر، باقیمانده آفات و عوامل بیماری‌زا را از بین برده و ماندگاری محصولات را افزایش می‌دهد.
در کشور ما سالانه حدود ۱۳۰ میلیون تن محصول کشاورزی تولید می‌شود که اگر ۳۰ درصد آن به ضایعات تبدیل شود، معادل ۴۰ میلیون تن خواهد بود، عددی بسیاربزرگ که تأثیر مستقیم و قابل‌توجهی بر اقتصاد ملی، معیشت خانوارها، و فعالان حوزه کشاورزی و صنایع غذایی خواهد داشت. ما برای مقابله بااین چالش، طراحی و ساخت سامانه‌های پرتودهی را در دستور کار قرار دادیم و وعده داده بودیم که در نقاط مختلف کشور مراکز پرتودهی ایجاد کنیم. به لطف الهی، تا اینلحظه ظرفیتی معادل ۵۰۰ هزار تن در سال ایجاد شده است. این ظرفیت می‌تواند مبنای توسعه بیشتر در این حوزه قرار گیرد.
این دستاوردهایی که اشاره کردید چقدر ادامه پیدا می کند؟ آیا موضوع تحریم ها و فشارهای بین المللی و حتی خرابکاری های دشمنان مانعی برای پیشرفت ما در این حوزه هستند؟
خیر. باید به این نکته مهم اشاره کرد که برخلاف بسیاری از کشورهایی که در صنعت هسته‌ای فعالیت می‌کنند، ما با یک روایت مشابه روبه‌رو نیستیم. در حال حاضر، اغلب کشورهای دارای صنعت هسته‌ای به‌صورت شبکه‌ای و همکاری مشترک فعالیت می‌کنند؛ به این معنا که هر کشور بخشی از زنجیره این فناوری را در اختیار دارد و سایر بخش‌ها را از کشورهای دیگر تأمین می‌کند یا با آن‌ها تبادل و معامله می‌کند. اما جمهوری اسلامی ایران، در شرایطی خاص و کاملاً متمایز قرار دارد. ما تحت تحریم‌های بین‌المللی هستیم، هیچ کشوری با ما همکاری نمی‌کند و امکان دریافت کمک یا انتقال فناوری از خارج برای ما وجود ندارد. همین موضوع باعث شده تا تمام زیرساخت‌ها، دانش، طراحی، ساخت و بهره‌برداری در صنعت هسته‌ای، به‌صورت درون‌زا و کاملاً بومی انجام شود؛ این یعنی یک ظرفیت یکپارچه و مستقل که به‌طور کامل در داخل کشور فعال است و بقیه نمی توانند جلوی آن را بگیرند.
دیدگاهتان را بنویسید