متخصصان و دانشمندان ایرانی نیز در این مسیر اگرچه با فاصله کمی از کشورهای پیشرو در عرصه ژنتیک تحقیقات خود را آغاز کرد‌ه‌اند، دانشمندانی همچون دکتر سمیرا احمدی، مدیرعامل جوان اما باتجربه شرکت «کارایاخته تجهیز آزما» که در بخش خصوصی فعال است، توانسته‌اند گام‌‌های بلندی را در مسیر ارتقای تحقیقات حوزه سرطان بردارند و این موفقیت‌هاست که باعث شده در نمایشگاه «پیشگامان پیشرفت» ۱۴۰۳ به‌عنوان یکی از شرکتهای مهم بخش خصوصی حضور داشته باشند.
خانم دکتر چطور به حوزه صنعت دارو و درمان کشور قدم گذاشتید؟
فارغ‌التحصیل PHD رشته بیوتکنولوژی پزشکی هستم. پس از اتمام تحصیلات با چند نفر از دوستان تصمیم گرفتیم در زمینه پایان‌نامه خود که در حوزه آنتیبادیهای مونوکلونال درمانی بود، فعالیت عملی‌تر و ملموس‌تری داشته باشیم تا نتیجه کارهای‌مان بهره بیشتری نصیب کشور کند و موجب ترقی دانش و صنعت دارو و درمان ایران شود.
با مشاوره، حمایت، راهنمایی و سرمایه‌گذاری دکتر مهبودی که در زمینه دانش و تولید پیشرو بودند، فعالیت در بخش درمان سرطان و بیماریهای مربوط به خودایمنی را آغاز کردیم.
صنعت دارو در گذشته مبتنی بر گیاهان دارویی بود، سپس داروهای شیمیایی پا به عرصه گذاشتند اما از دهه ۱۹۸۰ خط جدید داروهای بیولوژیک راه‌اندازی شد و از اواخر دهه ۹۰ و ابتدای سال ۲۰۰۰ داروهای مبتنی‌بر آنتیبادیهای مونوکلونال که عمدتاً برای درمان سرطان و بیماریهای خودایمنی پیش‌رونده کاربرد داشتند، وارد بازار دارویی دنیا شدند. تیم ما باتوجه‌به تجربه‌ای که از پایان‌نامه خود به دست آورده بود، در زمینه تولید ردههای سلولی تولیدکننده آنتی‌بادی‌ها فعالیت خود را آغاز کرد.
تا پیش از این، شرکت‌ها، سلول تولیدکننده آنتی‌بادی را از خارج کشور خریداری کرده و پس از کشت سلول‌ها در بیورآکتورها فرآیندهای پایین‌دستی تولید انجام می‌شد.
هدف، کار و محصول شرکت ما تولید سلولهای آنتی‌بادی بود. استارتاپ ما با کمک شتاب‌دهنده‌ها، فرآیند تولید سلول را از مراحل عقب‌تر آغاز کرد تا تولید سلول را هم بومی‌سازی کنیم. نتیجه کار رضایت‌بخش بود و رده سلولی حاصل ازسوی یکی از شرکتهای داروسازی مطرح خریداری شد.
آیا مجموعه دستگاه‌‌های دولتی به شما به‌عنوان چند فارغ‌التحصیل مصمم برای رشد علمی کشور کمک کردند یا فقط بخش خصوصی در سرمایه‌گذاری حضور داشت؟
از معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در شروع کار، وام دریافت کردیم که بخشی از هزینه مواداولیه را با آن پوشش دادیم. نیروی انسانی هم که خودمان بودیم. فضا و تجهیزات هم شرکت شتاب‌دهنده در اختیارمان گذاشت تا دو سه خط سلولی را راه‌اندازی کنیم. پس از اتمام پروژه‌‌های تولید، ردههای سلولی تولیدکننده آنتیبادیهای مونوکلونال، دامنه کارمان را در دو مسیر مستقل، برنامه‌ریزی و پیگیری کردیم. در یک مسیر سراغ استخراج پروتئین از منابع طبیعی نظیر پشم گوسفند و پوست گاو که در صنایع بهداشتی و درمانی استفاده داشته و ارزش افزوده زیادی دارد، رفتیم.
در مسیر دوم که بنده به‌طور خاص در آن ورود کردم، پروژه ژن‌درمانی کارتیسل در شرکت کارایاخته بود.
این محصول که یک محصول ژن‌درمانی است یک درمان مبتنی‌بر پزشکی شخصی‌سازی‌شده است که در درمان انواع سرطان‌های خون پیشرفته و مقاوم به درمان کاربرد دارد.
به‌اختصار در این روش درمانی، سلولهای سیستم ایمنی بیمار از او گرفته شده و بعد از انتقال به شرکت و تغییر ژنتیکی، این سلول‌ها برای ازبین‌بردن سلولهای سرطانی مسلح می‌شوند، سپس این سلول‌ها به بدن بیمار برگردانده می‌شوند. از سال ۱۳۹۷ بر این پروژه تمرکز کرده و با تلاش شبانه‌روزی بعد از دو سال تحقیق و توسعه به مرحله انجام مطالعات پیش‌بالینی در مدل‌های موشی خاص رسیده و با طی‌کردن این مرحله در انتهای سال ۱۴۰۰ پرونده دارویی خود را به سازمان غذا و دارو ارسال کردیم.
با حمایت سرمایه‌گذار بخش خصوصی «کلین روم» اجاره و با ارسال نتایج تحقیقات برای سازمان غذا و دارو پرونده دارویی تشکیل دادیم. تا سال ۱۴۰۱ پروپوزال ارایه و رفع ابهامات شد و خیلی خوب با ما همراهی شد. متأسفانه این پروژه ژن‌درمانی که پروژه‌ای بزرگ و پیشرو در دنیاست از سال ۱۴۰۲ به زیر تیغ محاق کمیته اخلاق رفت و صدور کد برای فعالیت ما بیش از ۱۰ ماه طول کشید که ما هیچ‌وقت علت این همه تعلل و تأخیر را نفهمیدیم.
آیا این روش علمی در کشورهای دیگر هم پیگیری می‌شود و چرا کمتر از این حرکت علمی در کشور صحبت شده است؟
این پروژه واقعاً از نظر علمی جزو امور پیشرو در عرصه پزشکی است. سرمایه‌گذاری بزرگی صورت گرفته و آزمایش‌‌های بالینی درحال انجام است که امیدواریم با طی‌شدن قدم‌های نهایی باقی‌مانده تا نیمه سال ۱۴۰۴ بتوانیم مجوز عرضه محصول را برای کمک به درمان کودکان سرطانی که امید دیگری به درمان ندارند، بگیریم. کشورهای منطقه هم وارد این عرصه شده‌اند؛ البته با کمک شرکتهای خارجی. عربستان با شرکتهای آمریکایی قرارداد بسته که بیمارستان‌‌های آن‌ها مرکز ارایه این روش درمانی برای درمان سرطان خون در منطقه شود.
خوشبختانه فاصله زمانی و علمی ما با کشورهای پیشرفته نظیر آمریکا هنوز خیلی زیاد نیست. آن‌ها اولین مجوز برای این محصول را در سال ۲۰۱۷ صادر کردند و ما در سال ۲۰۱۸ به‌طور متمرکز کار را شروع کردیم. چین هم موفق بوده و اکنون حتی از ایران بیمار پذیرش می‌کند اما ظاهراً به‌دلیل قوانین WTO فعلاً مجاز به فروش دارو در خارج از کشورش نیست.
میزان هزینههای درمان و ارزآوری این فناوری نوین و حرکت دانش‌بنیان چقدر است؟
قیمت دارو در چین بین ۱۵۰ تا ۲۰۰هزار دلار است و با هزینه جانبی نظیر هزینه دو تا سه ماه بستری در بیمارستان و نیز هزینههای مربوط به اقامت و… گاهی تا یک‌میلیون دلار می‌شود. قیمت درمان‌‌های جدید بالاست. داروی تهیه‌شده ازسوی شرکتهای آمریکایی حدود ۴۰۰هزار دلار است. در کشور ما، قیمت این دارو یک‌چهارم محصول آمریکایی تمام می‌شود. کشورهایی نظیر هند هم وارد این عرصه شده‌اند، هرچند کیفیت محصولات آن‌ها معمولاً پایین‌تر است.
با وجود این تامین هزینههای روش پزشکی برای بیماران دشوار خواهد بود؟
بله همین‌طور است. هم تولیدکننده و هم بیماران به حمایت دولت نیاز دارند. ما درحال‌حاضر فقط یک کلین‌روم در دانشگاه داریم که باتوجه‌به نیاز یک‌ماه بیمار به این اتاق، ظرفیت بسیار کمی است و هزینه درمان را بالا می‌برد. شرکت‌‌هایی نظیر ما نیازمند حمایت، تسهیلات و خط اعتباری هستند، چون سرمایه‌گذار بخش خصوصی از پس هزینه‌ها در بلندمدت برنمی‌آید. از سوی دیگر، بیماران هم برای استفاده از ژن‌درمانی به کمک مالی دولت نیاز دارند و اگر این حمایت‌ها انجام نشود، قطعاً به مشکل خواهیم خورد. امیدواریم با توریسم‌درمانی از کشورهای منطقه بتوانیم علاوه‌بر کمک به بیماران سرطانی کشور عزیزمان برای کشور ارز آوری هم داشته باشیم.
آیا پیشنهاد کار در کشورهای دیگر داشته و اصلاً به این موضوع فکر کرده‌اید؟
بله اما از خودمان می‌پرسیم مسئولیت اجتماعی ما در برابر کشور و مردم چیست؟ الان هم سرمایه‌گذار و هم تیم متخصصی که دور هم جمع شده‌اند می‌خواهند این دریچه پیشرفت را برای کشور باز نگه دارند و امید را به بیمارانی که از بیماریهای سخت رنج می‌برند، بازگردانند و به امید خدا این اتفاق خواهد افتاد. جوان‌‌های ایرانی کشورشان را دوست دارند و اگر توجه و حمایت داشته باشند، کارهای بزرگی را انجام می‌دهند و دنبال عاریه گرفتن علم امروزی از سایر کشورها نیستند.
دیدگاهتان را بنویسید