واپسین روزهای سال ۲۰۲۱ بود که پرهزینه‌ترین و پیچیده‌ترین تلسکوپ جهان به فضا پرتاب شد؛ تلسکوپی که گفته می‌شد قرار است دانش ما درباره کیهان را وارد عصر تازه‌ای کند و حالا حدود سه سال از آن روز گذشته و تلسکوپ فضایی جیمزوب در این مدت تصاویر حیرت‌انگیزی ثبت کرده است.
سال ۲۰۲۴ آینه شش‌و‌نیم متری این تلسکوپ در معرض نور ستاره‌ها، کهکشان‌ها، سحابی‌ها و اجرام آسمانی متنوعی قرار گرفت و با تجهیزات پیشرفته‌اش، تصاویر مهمی ثبت کرد که در این‌جا با هم مرورشان می‌کنیم.
گرداب‌ها و زندگی در میان ستاره‌ها
در اواخر ژانویه ۲۰۲۳(اوایل بهمن ۱۴۰۲) جیمزوب تصویری حیرت‌انگیز از کهکشان مارپیچی NGC628 را ثبت کرد. این کهکشان چشم‌نواز در صورت فلکی حوت با فاصله‌ای در حدود ۳۲میلیون سال نوری از زمین قرار گرفته است. بخش‌های آبی و مه‌آلود در عکس، نواحی پرستاره این کهکشان را نشان می‌دهد درحالی‌که رشته‌های بیرونی چرخان کهکشان، نواحی کم‌ستاره‌تری هستند و در نگاه اول، بیننده را به یاد طرح پوسته ناتیلوس می‌اندازد.
راز رنگ‌های کهکشان
تجهیزات و ابزارهای پیشرفته تلسکوپ فضایی جیمزوب فقط مخصوص ثبت تصاویر زیبا از گوشه گوشه کیهان نیست، بلکه اهداف مهم و جدی دیگری را هم دنبال می‌کند؛ مثلاً یافتن حیات در سیارات دیگر.
با این حال آنچه تصاویر جیمزوب را از دیگر تصاویر فضایی دیگر متمایز می‌کند حساسیت و شفافیت بالایی است که جزییات جدیدی را از اجرام آسمانی برایمان آشکار می‌کنند؛ مثلاً عکسی را که جیمزوب از کهکشان M82 ثبت کرد با عکسی که برای اولین‌بار ازسوی تلسکوپ فضایی‌هابل و در سال ۲۰۰۶ از این کهکشان ثبت شد مقایسه کنید.
چشمان تیزبین جیمزوب به یک ناحیه از M82 خیره شده است و جزییاتی از آن را به نمایش گذاشته که می‌توان تفاوت دقت این دو تلسکوپ را درک کرد؛ تفاوتی که فقط در حد ثبت تصویر باقی نمی‌ماند و می‌تواند داده‌های فراوانی را برای اخترشناسان به همراه داشته باشد، احتمالاً می‌پرسید این داده‌ها چطور به دست می‌آیند و حاوی چه اطلاعاتی هستند؟
به رشته‌های قرمزرنگ درون تصویر نگاه کنید؛ این‌ها ترکیبات هیدروکربن آروماتیک هستند که در دماهای بالا از بین می‌روند و وقتی قابل مشاهده هستند که تغییر دمایی در محیط اتفاق افتاده باشد. درحقیقت این رنگ‌ها بیانگر تفاوت‌های دمایی پیچیده در برخی نواحی کهکشان هستند.
این تصویر غیر از زیبایی و جزییاتی که دارد، گواهی است بر این‌که جیمز وب، وفاداری بیشتری با بازی تصویربرداری فضایی دارد.
نکته قابل‌توجه، هیدروکربن‌های آروماتیک چند حلقه‌ای بوده که به‌صورت رشته‌های قرمز در تصویر جیمزوب قابل‌مشاهده هستند. این ذرات در دماهای بالاتر از بین می‌روند؛ بنابراین وقتی قابل مشاهده باشند، پنجره‌ای به تفاوت‌های دمایی پیچیده در M82 در اختیار محققان قرار می‌دهند.
ستاره‌ای که از هم پاشید
قدرت تلسکوپ جیمزوب در بسیاری از عکس‌ها خیره‌کننده است اما باز هم برای ثبت همه جزییات کافی نیست، چون فقط می‌تواند بخشی از طیف امواج الکترومغناطیس را دریافت و ثبت کند. تصویر زیبای سحابی خرچنگ محصول مشترک داده‌های پرتو ایکس از رصدخانه فضایی چاندراست که با داده‌های جمع‌شده از پرتوهای فروسرخی که ازسوی تلسکوپ جیمزوب جمع‌آوری شده‌اند ترکیب شده است.
این سحابی پرتلاطم، حاصل انفجار یک ابرنواختر است که در سال ۱۰۵۴ میلادی ازسوی ستاره‌شناسان چینی مشاهده شد. سحابی خرچنگ حدود ۶۵۰۰ سال نوری از زمین فاصله دارد. یکی از عجیب‌ترین اجرام آسمانی شناخته‌شده برای اخترشناسان ستاره نوترونی است که در مرکز سحابی خرچنگ قرار دارد. این ستاره هر ثانیه ۳۰ بار به دور خود می‌چرخد و بقایای ستاره فروپاشیده‌ای است که انرژی بادهای پرسرعتش به گازهای سحابی برخورد کرده و اثر موج ضربه‌ای ایجاد می‌کند.
گهواره ستارگان
به تصاویر سحابی‌ها که نگاه می‌کنید، درحقیقت درحال تماشای تولد ستاره‌ها هستید. لحظاتی که برای اخترشناسان بسیار مهم و جالب است. این عکس در ژوئن (خرداد) ثبت شد و از پدیده‌ای رونمایی کرد که محققان مدت‌ها درباره‌اش حدس می‌زدند اما هرگز آن را ندیده بودند. به لکه‌های قرمز در گوشه چپ و در بالای تصویر نگاه کنید، همه آن‌ها به نوعی کج شده‌اند! این رگه‌ها فواره‌های گازی هستند که از ستاره‌های تازه متولد‌شده، فرار می‌کنند و نشان می‌دهند که همه آن ستاره‌های جدید در یک جهت می‌چرخند.
اخترشناسان مدت‌ها بود که درباره این‌که ستارگان نزدیک به هم در محدوده زمانی یکسانی متولد شده‌اند نظریاتی ارایه می‌کردند و حالا این تصویر و نوع کج شدن گازها حاوی اطلاعاتی است که نظریات قبلی را تایید می‌کند.
سحابی گسیلشی عقاب یا M16 در فاصله ۶۵۰۰ سال نوری از ما و در صورت فلکی مار (Serpens) قرار دارد.
در این حفره (جایی که ستارگان درحال تشکیل هستند)، ستون‌های بلند و حباب‌هایی از غبار تیره و گاز مولکولی سرد وجود دارند. چند ستاره درخشان جوان به رنگ آبی در تصویر دیده می‌شود که نور و باد آن‌ها درحال سوزاندن و پس‌زدن رشته‌ها و دیواره‌های گاز و غبار باقی‌مانده است.
ستون‌های آفرینش، این بار دقیق‌تر
یکی از مشهورترین تصاویر فضایی در تمام دوره‌ها و البته تا امروز، تصویری است که جیمزوب در تابستان امسال ثبت کرد؛ تصویری که با داده‌های پرتو ایکس رصدخانه فضایی چاندرا تهیه شد و بار دیگر نمای باشکوهی از سحابی عقاب و بخش مشهور آن یعنی ستون‌های آفرینش را به تصویر کشید. تلسکوپ فضایی‌هابل از این سحابی در سال ۱۹۹۵ عکس گرفته بود اما تصویر جدید تلسکوپ جیمزوب جزییاتی خیره‌کننده دارد و منطقه‌ای را به ما نشان می‌دهد که مملو از ستاره است.
آیا تصادفی رخ خواهد داد؟
و درنهایت تصویر حیرت‌انگیزی که از عبور آرام دو کهکشان از کنار یکدیگر حکایت دارد. دو کهکشان، IC 2163 (کهکشان کوچک در سمت چپ) و NGC 2207 (کهکشان بزرگ‌تر در سمت راست) میلیون‌ها سال است که در حال عبور از کنار یکدیگر هستند و هنوز مشخص نیست این عبور به برخوردی سهمگین ختم می‌شود یا خیر! این عکس که در مهرماه امسال منتشر شد نمایی از اتفاقاتی را که در بیرون از کهکشان راه شیری ما می‌افتد نشانمان می‌دهد. دو کهکشان مارپیچی پرستاره که هرکدام به‌تنهایی در هر سال حدود دو جین ستاره به‌اندازه خورشید ما تولید می‌کنند، درحالی‌که کهکشان راه شیری ما در بازه زمانی مشابه فقط دو یا سه ستاره هم‌اندازه خورشید می‌سازد.
دوربین‌های تلسکوپ جیمزوب قادر هستند پرتوهای فروسرخ و نور مرئی را از مجموعه طیف الکترومغناطیس دریافت و آشکارسازی کنند.
دوربین نیرکم، دوربین فروسرخ نزدیک (NIRCam) یکی از مهم‌ترین ابزارهای تلسکوپ جیمزوب است. این دوربین با کاوش در عالم اولیه، چگونگی شکل‌گیری و تکامل نخستین اجرام نورانی جهان را بررسی خواهد کرد تا تاریخ یونیزه شدن مجدد جهان را بررسی کند. این دوربین می‌تواند پیش‌بینی کند که کهکشان‌ها و خوشه‌های کهکشانی که به‌طور مستقیم می‌بینیم، در عالم امروزی چه شکلی دارند و در چه وضعیتی هستند، زیرا آسمانی که ما می‌بینیم متعلق به زمان حال نیست، بلکه متناسب با فاصله‌ای که اجرام آسمانی از زمین دارند ما در حال مشاهده گذشته آن‌ها هستیم.
به‌عنوان مثال، اگر ستاره‌ای در آسمان می‌بینید که هزار سال نوری از زمین فاصله دارد، در واقع شما تصویری از هزار سال گذشته ستاره را می‌بینید؛ نه زمان حال! دوربین نیرکم می‌تواند با بررسی اجرام دور و نزدیک، شکل امروزی آن‌ها را پیش‌بینی کند.
یکی دیگر از وظایف مهم این دوربین، بررسی ساختار فیزیکی و شیمیایی اجرامی است که در منظومه شمسی قرار دارند. با این کار، جیمزوب می‌تواند در زمینه درک منشأ حیات زمینی به اخترشناسان کمک کند. ابزار فروسرخ میانی (MIRI) یک طیف‌سنج پیشرفته است که غیر از رصد محدوده خاصی از امواج فروسرخ می‌تواند سیارات فراخورشیدی را هم شناسایی کند. این کار با کمک یک کروناگراف (تاج‌نگار) انجام می‌شود. وقتی سیارات فراخورشیدی از مقابل ستاره‌شان عبور می‌کنند نور ستاره کم و زیاد می‌شود و کروناگراف می‌تواند با تغییر نور ستاره، عبور سیاره را تشخیص دهد.
دیدگاهتان را بنویسید