دانش هسته‌ای در جهان امروز چه کاربردی برای کشورها و زندگی انسان دارد؟ ما با دانش هسته‌ای چه کار می‌کنیم و در چه سطحی از توانمندی هستیم؟ اینها سوالاتی است که در این گزارش مرور می‌کنیم.

«زیست‌فناوری دریا» به‌عنوان یکی از شاخه‌های روبه‌رشد زیست‌فناوری، به معنای توسعه روش‌های نوین برای تولید محصولات جدید با استفاده از موجودات زیستی دریایی است. این فناوری در بخش‌هایی همچون صنایع آرایشی و بهداشتی، صنایع غذایی، صنایع دریایی و آبزی‌پروری و کشاورزی، پزشکی و انرژی، برای تولید محصولاتی از قبیل داروهای زیستی، آنزیم‌های خوراکی و شوینده، مکمل‌های غذایی، پلیمرهای زیستی، کرم‌های آرایشی و بهداشتی و سوخت‌های زیستی کاربرد دارد .گفت‌وگوی نشریه «دانشمند» را با خانم دکتر هدی خالدی بخوانید:

دکتر فاطمی فارغ‌التحصیل دکتری مهندسی شیمی با گرایش زیست‌فناوری از دانشگاه تربیت‌مدرس است و از سال ۱۳۸۲، در پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست‌فناوری فعالیت خود را آغاز کرده و در این سال‌ها به تحقیق و پژوهش در این پژوهشگاه مشغول بوده است. توسعه سویه‌های صنعتی و بهینه‌سازی و تولید فرآورده‌های زیستی، مهم‌ترین حوزه پژوهش‌های اوست. تولید انواع پروتیین‌های ترکیب دارویی و آنتی‌بادی، تولید انواع آنزیم‌های صنعتی، متابولیت‌های ثانویه، طراحی و ساخت انواع بیورآکتورها‌ و راه‌اندازی خط‌تولید اتانول زیستی در زمان کرونا و نهایتا انتخاب به‌عنوان فناور برتر کشور در سال 1401 از اقدامات برجسته دکتر فاطمی است، گفت‌وگوی نشریه «دانشمند» با این دانشمند ایرانی را بخوانیم.

پژوهشکده زیست‌فناوری پزشکی یکی از بخش‌های فعال پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست‌فناوری است که همان‌گونه که از نام آن برمی‌آید، در حوزه‌های مرتبط با علوم پزشکی، به‌ویژه در زمینه‌های تحقیقاتی نوین، فعالیت می‌کند. این پژوهشکده زیر نظر دکتر زهرا سهیلا سهیلی، از پژوهشگران برجسته حوزه زیست‌فناوری پزشکی، اداره می‌شود.

زیست‌فناوری (Biotechnology) به‌عنوان یکی از حوزه‌های پیشرو در علم و فناوری، نقش مهمی در پیشرفت‌های علمی، اقتصادی و پزشکی ایفا می‌کند. این علم که بر استفاده از سیستم‌ها و فرآیندهای زیستی برای توسعه محصولات و خدمات تمرکز دارد، در دهه‌های اخیر جایگاه ویژه‌ای در ایران پیدا کرده است. پایه‌گذاری زیست‌فناوری در ایران به دهه‌های ۱۳۶۰ و ۱۳۷۰ بازمی‌گردد، یعنی زمانی که مراکز تحقیقاتی و دانشگاه‌ها به‌تدریج این فناوری را در اولویت خود قرار دادند.

همزمان با تاخت‌وتاز زیست‌فناوری، توانمندی‌های عمیق آن، به‌ویژه در ویرایش ژن و پزشکی شخصی‌سازی‌شده، مجموعه‌ای پیچیده از پیامدهای اخلاقی، قانونی و اجتماعی (ELSI) را پیش می‌کشد که نیازمند بررسی دقیق و گفت‌وگوی اجتماعی است. شاید یکی از بحث‌برانگیزترین حوزه‌ها، ویرایش ژن‌های جنسی انسان باشد؛ یعنی تغییر DNA اسپرم، تخمک یا جنین به گونه‌ای که بتواند به نسل‌های آینده منتقل شود. نزدیک به هفت سال پس از اعلام جنجالی نخستین نوزادان ویرایش‌شده با کریسپر ازسوی پژوهشگر چینی، هه جیان‌کوئی، جامعه علمی همچنان با پیامدهای اخلاقی عمیق آن دست و پنجه نرم می‌کند.

در یک دستاورد تاریخی، پزشکان با استفاده از درمانی انحصاری که برای یک بیمار طراحی شده بود، توانستند کد ژنتیکی یک نوزاد را بازنویسی کنند؛ یک درمان «سفارشی» که طلیعه‌دار دوران نوینی در پزشکی است. همزمان با رشد درمان‌های شخصی‌سازی‌شده و ابزارهای قدرتمند ویرایش ژن مانند کریسپر (CRISPR) ، به کمک زیست‌فناوری رویاهای آزمایشگاهی درحال تبدیل به واقعیت‌های بالینی هستند و در عین‌حال سیلی از فرصت‌های شگرف و پرسش‌های پیچیده اجتماعی را نیز با خود به همراه می‌آورند؛زیست‌فناوری اکنون تنها در حال تکامل نیست، بلکه انقلابی عظیم و باورنکردنی را دارد تجربه می‌کند.

مصطفی قانعی، دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری در معاونت علمی است و برای توسعه این علم در ایران تلاش‌های بسیاری کرده است. حرف‌های او را در خصوص جایگاه این علم و پیشرفت‌های ما بخوانید.