دکتر فاطمی فارغ‌التحصیل دکتری مهندسی شیمی با گرایش زیست‌فناوری از دانشگاه تربیت‌مدرس است و از سال ۱۳۸۲، در پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست‌فناوری فعالیت خود را آغاز کرده و در این سال‌ها به تحقیق و پژوهش در این پژوهشگاه مشغول بوده است. توسعه سویه‌های صنعتی و بهینه‌سازی و تولید فرآورده‌های زیستی، مهم‌ترین حوزه پژوهش‌های اوست. تولید انواع پروتیین‌های ترکیب دارویی و آنتی‌بادی، تولید انواع آنزیم‌های صنعتی، متابولیت‌های ثانویه، طراحی و ساخت انواع بیورآکتورها‌ و راه‌اندازی خط‌تولید اتانول زیستی در زمان کرونا و نهایتا انتخاب به‌عنوان فناور برتر کشور در سال 1401 از اقدامات برجسته دکتر فاطمی است، گفت‌وگوی نشریه «دانشمند» با این دانشمند ایرانی را بخوانیم.

پژوهشکده زیست‌فناوری پزشکی یکی از بخش‌های فعال پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست‌فناوری است که همان‌گونه که از نام آن برمی‌آید، در حوزه‌های مرتبط با علوم پزشکی، به‌ویژه در زمینه‌های تحقیقاتی نوین، فعالیت می‌کند. این پژوهشکده زیر نظر دکتر زهرا سهیلا سهیلی، از پژوهشگران برجسته حوزه زیست‌فناوری پزشکی، اداره می‌شود.

زیست‌فناوری (Biotechnology) به‌عنوان یکی از حوزه‌های پیشرو در علم و فناوری، نقش مهمی در پیشرفت‌های علمی، اقتصادی و پزشکی ایفا می‌کند. این علم که بر استفاده از سیستم‌ها و فرآیندهای زیستی برای توسعه محصولات و خدمات تمرکز دارد، در دهه‌های اخیر جایگاه ویژه‌ای در ایران پیدا کرده است. پایه‌گذاری زیست‌فناوری در ایران به دهه‌های ۱۳۶۰ و ۱۳۷۰ بازمی‌گردد، یعنی زمانی که مراکز تحقیقاتی و دانشگاه‌ها به‌تدریج این فناوری را در اولویت خود قرار دادند.

همزمان با تاخت‌وتاز زیست‌فناوری، توانمندی‌های عمیق آن، به‌ویژه در ویرایش ژن و پزشکی شخصی‌سازی‌شده، مجموعه‌ای پیچیده از پیامدهای اخلاقی، قانونی و اجتماعی (ELSI) را پیش می‌کشد که نیازمند بررسی دقیق و گفت‌وگوی اجتماعی است. شاید یکی از بحث‌برانگیزترین حوزه‌ها، ویرایش ژن‌های جنسی انسان باشد؛ یعنی تغییر DNA اسپرم، تخمک یا جنین به گونه‌ای که بتواند به نسل‌های آینده منتقل شود. نزدیک به هفت سال پس از اعلام جنجالی نخستین نوزادان ویرایش‌شده با کریسپر ازسوی پژوهشگر چینی، هه جیان‌کوئی، جامعه علمی همچنان با پیامدهای اخلاقی عمیق آن دست و پنجه نرم می‌کند.

در یک دستاورد تاریخی، پزشکان با استفاده از درمانی انحصاری که برای یک بیمار طراحی شده بود، توانستند کد ژنتیکی یک نوزاد را بازنویسی کنند؛ یک درمان «سفارشی» که طلیعه‌دار دوران نوینی در پزشکی است. همزمان با رشد درمان‌های شخصی‌سازی‌شده و ابزارهای قدرتمند ویرایش ژن مانند کریسپر (CRISPR) ، به کمک زیست‌فناوری رویاهای آزمایشگاهی درحال تبدیل به واقعیت‌های بالینی هستند و در عین‌حال سیلی از فرصت‌های شگرف و پرسش‌های پیچیده اجتماعی را نیز با خود به همراه می‌آورند؛زیست‌فناوری اکنون تنها در حال تکامل نیست، بلکه انقلابی عظیم و باورنکردنی را دارد تجربه می‌کند.

مصطفی قانعی، دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری در معاونت علمی است و برای توسعه این علم در ایران تلاش‌های بسیاری کرده است. حرف‌های او را در خصوص جایگاه این علم و پیشرفت‌های ما بخوانید.

به غیر از 12 دانشمندی که رژیم صهیونیستی بطور مستقیم برای ترور آنها اقدام کرد، نخبگان علمی، اساتید و دانشمندان دیگری هم بودند که در نتیجه حملات متجاوزانه صهیونیست ها به شهادت رسیدند. طبق آخرین آمارها از سوی وزارت علوم حداقل 29 استاد دانشگاه، دانشجو و نخبه علمی در این حملات جان شان را از دست دادند. در اینجا فقط به تعدادی از آنها اشاره کرده ایم.

از اولین حمله تروریستی در تهران جان سالم به در برد اما پسر جوانش در آن حادثه به شهادت رسید. در آخرین ساعات قبل از آتش بس همه خانواده به یاد پسرش در خانه پدر همسرش در آستانه اشرفیه گرد هم آمده بودند که رژیم خونریز صهیونیستی به حمله‌ای دیگر او و 17 عضو دیگر خانواده و اطرافیانش را به شهادت رساند. این رویداد جنایتکارانه در هیچ کجای جهان سابقه ندارد که برای از میان برداشتن یک شخصیت علمی حتی به خانواده و اطرافیان او هم رحم نشود.