مارها در تمام دنیا با هم تفاوت دارند و به همین دلیل است که پادزهرها هم محصولات منطقه‌ای هستند، چراکه باید با استفاده از سم جانوران همان منطقه تهیه شوند. با توجه‌به این مساله است که سرم‌های پادزهر مار و عقرب، متناسب با گونه‌های مار و عقرب بومی و موجود در کشور تولید شده و سرم‌های پادزهر مار و عقرب سایر کشورها ازآن‌جاکه براساس گونه‌های مار و عقرب همان کشورها تولید شده است، اثربخشی مناسبی برای خنثی کردن زهر مارها و عقرب‌های ایرانی ندارد.
با توجه‌به این موضوع، موسسه ۹۴ هکتاری تحقیقات سرم‌سازی رازی در سال ۱۳۳۸ بخش پرورش جانوران سمی را در این مجموعه تاسیس کرد و در سال ۱۳۴۱ اولین سرم مونو والان (تک‌ظرفیتی) ضد زهر مار کبرا و در سال ۱۳۴۵ سرم هگزا و الان (پنج ظرفیتی) ضد زهرمار در ایران تولید و در سال ۱۳۵۱ نیز پادزهر عقرب تولید شد.
اگر پادزهر مناسب هر گونه مار و عقرب در کشور تولید نمی‌شد، علاوه‌بر وابستگی ملی، تلفات مار و عقرب‌گزیدگی می‌توانست به ۱۰هزار مورد در سال هم برسد.
برای درمان هر مورد عقرب‌زدگی، حدود دو تا سه آمپول سرم پادزهر عقرب و برای هر مورد مارگزیدگی حدود ۱۰ تا ۱۵ آمپول سرم پادزهر مار استفاده می‌شود. بر این اساس می‌توان برآورد کرد که سالانه حدود ۱۵۰هزار آمپول سرم پادزهر عقرب و ۶۰ تا ۹۰هزار آمپول سرم پادزهر مار در ایران نیاز است، چراکه به‌طور میانگین سالانه حدود ۶۰هزار مورد عقرب‌زدگی و ۶هزار مورد مارگزیدگی در کشور گزارش و ثبت می‌شود که البته این آمار به‌صورت متوسط است و سال به سال متفاوت است.
موسسه رازی ظرفیت تولید سالانه نزدیک به ۴۰۰ تا ۵۰۰هزار دوز پادزهر را دارد که می‌تواند به‌صورت داخلی مصرف یا برای صادرات به کشورهای مختلف عرضه شود. به‌تازگی نیز پیشنهاد تولید این پادزهر برای پاکستان دریافت شده که نشان‌دهنده نیاز به این محصول در سطح بین‌المللی است.
این موسسه از معدود مراکز دارای توانایی تولید سرم‌های پلی والان چند ظرفیتی در جهان است و توانسته سرم‌هایی با ظرفیت‌های بالا در پنج، شش و هفت ظرفیت تولید کند، درحالی‌که اکثر کشورهای دنیا سرم‌های دو یا سه ظرفیتی تولید می‌کنند.
سرم پنج‌ظرفیتی (پنتاوالان) برای مقابله با پنج گونه خطرناک مار در ایران است و توزیع سراسری دارد. سرم شش‌ظرفیتی (هگزاوالان)، در خراسان برای مقابله با کفچه مار توزیع می‌شود و سرم هفت‌ظرفیتی (هپتاوالان)، در سیستان و بلوچستان به‌دلیل وجود سیه‌مار توزیع می‌شود.
ایران از معدود کشورهایی است که توانسته میزان مرگومیر ناشی از مارگزیدگی را به نزدیک صفر برساند، درحالی‌که این آمار در سایر کشورها بین هشت تا ۱۸ درصد است که این موفقیت با تحقیقات گسترده محققان موسسه رازی و تولید سرمی هفت‌ظرفیتی با قابلیت درمان انواع مارگزیدگی حاصل شده است.
پادزهری برای ذی‌قار
آبان ۱۴۰۲، معاون تولید فرآورده‌های بیولوژیک موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی از درخواست وزارت بهداشت کشور عراق برای ساخت پادزهر اختصاصی علیه یکی از خطرناک‌ترین گونه‌های مار کبرا در استان ذی‌قار این کشور، ازسوی محققان موسسه رازی خبر داد.
این درخواست یک دلیل مهم داشت: تاثیر شگفت‌انگیز پادزهرهای ایرانی، براساس آمارها، مرگومیر بر اثر نیش مار و عقرب در این کشور از ۱۲۰ مورد مرگ در سال، اکنون به نزدیک صفر رسیده است.
بعد از این درخواست رسمی، کارشناسانی از موسسه رازی در بیابان‌های استان ذی‌قار کشور عراق، برای نخستین‌بار صید گونه‌های مختلف مارهای سمی ناشناخته این منطقه و سم‌گیری از مارها را آغاز کردند.
یکی از مرگبارترین این مارها، نوعی مار کبرا به نام «مورگانی» است که برای نخستین‌بار ازسوی کارشناسان موسسه رازی سم‌گیری شد تا پس از انجام مطالعات اولیه، پادزهرهای اختصاصی برای آن ساخته شود. گزش این مار می‌تواند یک انسان بالغ را ظرف کمتر از ۳۰ دقیقه به کام مرگ بکشاند.
۶ سال تحقیق برای تولید پادزهر افعی قفقازی
در یکی از بزرگ‌ترین تحقیقات برای تولید پادزهر یک مار، محققان موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی در استان البرز توانستند با بهره‌گیری از تحقیقات شش‌ساله و تکثیر و نگهداری مار افعی قفقازی، پادزهر این گونه خطرناک را تولید کنند.
افعی قفقازی یکی از خطرناک‌ترین گونه‌های مار در ایران است؛ به همین منظور، کار مطالعاتی روی این گونه از مارها در موسسه رازی آغاز شد و محققان موفق به تولید پادزهر این گونه شدند.
برای رسیدن به نتیجه مطلوب، تکثیر و نگهداری از مار افعی قفقازی که یکی از مارهای بومی استان‌های البرز، تهران و مازندران و جزو جانوران در معرض تهدید است با ایجاد اقلیمی شبیه به ارتفاعات البرز از نظر خاک، سنگ و پوشش گیاهی در این مجموعه به‌صورت پایلوت انجام شد.
ماجرای استفاده سربازان ارتش آمریکا از پادزهر ایرانی
نشریه آمریکایی «وال‌استریت ژورنال» در گزارشی نوشت: «به‌رغم اعمال تحریم‌های یکجانبه علیه ایران که واشنگتن بانی و حامی آن‌هاست، ارتش آمریکا نیاز نیروهای مستقر در افغانستان به پادزهر مارهای سمی را با استفاده از محصولات ایرانی برطرف می‌کند».
زمان طلایی برای زندگی
فردی که مورد گزش مار و عقرب قرار گرفته، باید به‌سرعت به مراکز درمانی مراجعه کند. ممکن است برخی گزش‌ها با مارهای غیرسمی باشد اما باید در مرکز درمانی این مساله تشخیص داده شود، ممکن است نیازی به تزریق پادزهر نباشد اما اگر مار سمی باشد، سرعت عمل در رسیدن بیمار به مرکز درمانی حیاتی است و پزشک می‌تواند در زمان طلایی اقدامات درمانی را برای فرد انجام دهد. پادزهر محصولی گران است و به رایگان به مردم تزریق می‌شود، شرایط نگهداری از آن هم مهم بوده و نیازمند زنجیره سرد است. افراد متخصص باید این محصول را تزریق کنند تا مشکلی برای فرد دریافت‌کننده ایجاد نشود؛ به همین دلیل مصرف خودسرانه به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود.
کتاب‌هایی برای زهرشناسی
«زهرشناسی جانوران سمی» تالیف پروفسور عباس زارع میرک‌آبادی، عضو هیات‌علمی موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی از مهم‌ترین و جدیدترین کتاب‌های مربوط به جانوران سمی ایران است.
البته در سال‌های گذشته، کتاب‌های دیگری در زمینه جانوران سمی ازسوی زنده‌یاد دکتر لطیفی، دکتر فرزان‌پی، دکتر نویدپور و دکتر گودرزی منتشر شده است که رویکرد اصلی آن‌ها درباره بایو سیستماتیک جانوران و شناسایی آن‌ها بود اما در این کتاب‌ها به‌ندرت به موضوع زهر جانوران پرداخته شده است.
«زهرشناسی جانوران سمی» در ۱۲ فصل شامل زهرشناسی مارهای خشکی، زهرشناسی عقرب‌ها، عنکبوت‌ها، زنبورها، قورباغه‌ها و وزغ‌های سمی، جانوران دریایی، مورچه آتشین، مارمولک‌های زهر‌آگین، هزارپا، کنه‌ها، پرندگان سمی و موش دم‌کوتاه تالیف و سعی شده است در ابتدای هر فصل خصوصیات، ریخت‌شناسی و توزیع جغرافیایی این جانوران خلاصه‌وار توضیح داده شود اما بیشترین مطالب این کتاب مربوط به زهرشناسی آن جانور است.
همچنین علاوه بر زهرشناسی، تلاش شده در ارتباط با کمک‌های اولیه پس از گزش و درمان حتی نوع درمان در بیمارستان پرداخته شود.
دیدگاهتان را بنویسید