فتح آسمان با ماهواره‌های تولید داخل دستاوردی است که به همت دانشمندان کشور محقق شده است. مهندس جواد زمانی، مدیرعامل شرکت «پردازش اطلاعات کیاست» با همراهی گروه خود موفق به ساخت سازه‌هایی از ماهواره شده‌اند که درحالحاضر در ماهواره‌های فعال از آن استفاده می‌شود. به بهانه ارایه این محصولات در نمایشگاه «پیشگامان پیشرفت» با ایشان در این‌باره گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌آید:
تولیدات شما در ساخت ماهواره که در نمایشگاه «پیشگامان پیشرفت» ارایه شد مشخصاً چه شاخصه‌هایی دارد؟
مجموعه دستاوردهای ما در نمایشگاه «پیشگامان پیشرفت» در حوزه زیرسیستم‌های مخابراتی و الکترونیکی ماهواره‌ها بود. محصولات ارایه‌شده قطعه‌هایی از زیرساخت‌های ماهواره‌ها و سیستم‌هایی است که در ساخت ماهواره‌ها به کار می‌رود. یک نمونه GPS ماهواره کامل شش‌واحدی هم ارایه شده بود که پلتفرمی از ماهواره شش‌واحدی است که ازسوی شرکت ما طراحی و ساخته شده و درحالحاضر ازسوی کاربران شرکت‌ها یا کارفرماهای دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
این سازه‌ها بومی‌سازی شده است؟
بله. خوشبختانه بیش از ۸۰ درصد ادوات به کار گرفته شده در ماهواره کاملاً طراحی و ساخت داخل است. موارد دیگر هم که کمتر از ۲۰ درصد را شامل می‌شود مواردی است که ازجمله باتری و سلول‌های خورشیدی، وارداتی است که تولید این موارد هم صرفه اقتصادی ندارد؛ بنابراین وقتی در بحث انبوه‌سازی صرفه‌ای ندارد، این موارد وارد می‌شود ولی در مورد سایر اجزای ماهواره، مساله نمونه‌سازی معنا داشته که در جهان همین رویه جریان دارد. یعنی سفارشی‌سازی و شخصی‌سازی است که به‌طور کامل تولید داخل است؛ بنابراین به‌صورت کلی درحالحاضر بالغ بر ۸۰ درصد از سیستم‌های ماهواره ازسوی شرکت ما و شرکت‌های محدودی که در این حوزه فعال هستند بومی‌سازی شده است.
محصولات شما به بازارهای بین‌المللی راه دارد؟
درحالحاضر فضای صادرات باتوجه به مساله تحریم‌ها و هم بحث رقابت در بازارهای بین‌المللی چندان فعال نشده و درمورد سایر شرکت‌ها هم تا جایی که بنده اطلاع دارم، بسیار موردی است. این موضوع الزاماتی دارد که شاید درحالحاضر برآورده‌کردنش امکان‌پذیر نباشد. با این حال بازار داخلی به‌طور کامل در اختیار شرکت‌های داخلی است.
درحالحاضر چه تعداد از ماهواره‌های مورد اشاره در مدار زمین فعال هستند؟
تصورم این است که حدود ۱۰ ماهواره باشد که برخی از آن‌ها عملیاتی نیست و از دوره عملیاتی‌شدن آن سپری شده است. بااین‌حال این امیدواری همچنان وجود دارد که به تعداد این ماهواره‌ها اضافه شود.
بنابراین محصولات تولیدی شما در ماهواره‌هایی که در مدار قرار می‌گیرند استفاده خواهد شد؟
بله خوشبختانه در شرکت ما و شرکت‌های داخلی، محصولات بسیاری تولید شده که از این محصولات در ماهواره‌هایی که در مدار قرار دارد استفاده شده است. ما بالغ بر ۱۲ محصول در حوزه مخابرات و الکترونیک تولید کرده‌ایم. فعالیتمان را از ماهواره دانشگاه شریف شروع کردیم و از آن زمان این سیستم‌ها درحال ساخته‌شدن است. در دو-سه سال اخیر هم خوشبختانه به همت دانشمندان‌مان پرتاب‌های موفق و قابل‌توجهی صورت گرفته و طبیعتاً سیستم‌هایی که طی این سال‌ها ساخته شده است به‌تازگی و در همین لانچ‌های اخیر موفق عمل کرده‌اند که ما اصطلاحی داریم به نام «هریتیج فضایی» یعنی سابقه فضایی پیدا کرده است. در‌این‌باره باعث افتخار است که بیش از پنج نمونه از محصولات شرکت ما در پرتاب‌های اخیر مورد استفاده قرار گرفته و عملیاتی شده است.
آیا در این زمینه از هوش مصنوعی هم بهره گرفته‌اید؟
موضوع از دو جنبه قابل‌بررسی است؛ اول این‌که هوش مصنوعی به‌عنوان یک ابزار در پیاده‌سازی می‌تواند کمک‌کننده باشد. یعنی شما هر چیزی که بخواهید بسازید، مستقل از این‌که کاربردش چیست، می‌توانید از هوش مصنوعی کمک بگیرید، خب قطعاً در این زمینه هم قابل‌استفاده بوده و استفاده هم می‌شود.
حوزه دوم این‌که، هوش مصنوعی در سرویس راهگشا باشد. حالا هر سرویسی که ماهواره می‌خواهد ارایه دهد یا کاری که می‌خواهد انجام دهد اما در حوزه سنجشی، از گذشته الگوریتم‌های هوش مصنوعی برای پردازش تصاویر ماهواره استفاده می‌شد که این موضوع درحالحاضر جدی‌تر شده و شاید در جهان، جدی‌تر استفاده می‌شود.
در حوزه مخابرات هم زمینه‌هایی وجود دارد و می‌تواند به مخابرات ماهواره‌ای ورود کند، کمااینکه احتمالاً ورود کرده و حالا پیشگامان این حوزه از آن استفاده می‌کنند. در داخل کشور هم که باید جدی‌تر پیگیری شود، چراکه هوش مصنوعی ابزاری است که اگر از آن استفاده نشود، بازنده رقابت خواهیم شد؛ از همین رو به‌ناچار، قاعدتاً در سامانه‌ها هم وارد خواهند شد. درحالحاضر ما از هوش مصنوعی در پیاده‌سازی حوزه ساخت اجزا شروع کرده‌ایم ولی درمورد سرویس و خدمات به این دلیل که شرکت ما در این حوزه فعال نیست، ورود نکرده‌ایم.
مسیر شما به‌سمت حوزه مخابرات و ماهواره چگونه هموار شد؟
کار فضایی را از ابتدای دوره کارشناسی‌ارشد در دانشگاه صنعتی شریف و زمانی که متوجه شدم در دانشگاه پروژه‌ای تحت‌عنوان ماهواره شریف در جریان است و دانشجویان را به کار می‌گیرد شروع کردم و ۱۵ سال است که در این رشته ماندگار شده‌ام. در آن زمان، پروژه‌ها در دانشگاه‌ها تقسیم شده بود و به این جمع‌بندی رسیده بودند که پروژه‌ها در دست دانشگاه‌ها باشد، چراکه حجم تحقیقاتی بالایی داشت.
درحالحاضر هم شرکت‌های خصوصی اکثرا از فارغ‌التحصیلان و دانشجویان دانشگاه‌ها تشکیل شده‌اند و استخدام این افراد نخبه این مزیت را دارد که این افراد با دانشگاه و تحقیق و توسعه رابطه نزدیکی دارند.
باید این موضوع را در نظر داشت که اگر هزینه خالص پرتاب یک ماهواره یک‌میلیون دلار باشد، شاید هزینه تجهیزات خالص آن یعنی قطعات و لوازم، کمتر از نصف این مبلغ است و بیشتر از نصف این مبلغ هزینه تحقیق و توسعه و هزینه نیروی انسانی می‌شود که استفاده از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی می‌تواند نخبه‌های دانشگاهی را در داخل کشور حفظ کند. این حوزه مشخصاً حوزه‌ای است که می‌تواند از مهاجرت نخبه‌ها جلوگیری کند، چراکه ارتباط صنعت و دانشگاه و حوزه فضایی بسیار نزدیک است. از همه مهم‌تر این‌که حوزه‌ای چندرشته‌ای و چندمهندسی است و درصورتی‌که به‌خوبی از آن حمایت شود می‌تواند مانع مهاجرت نیروی انسانی شود.
ماندگاری شما در این حوزه چگونه حاصل شد؟
زمانی که ما این کار را شروع کردیم، این حوزه تقریباً ناشناخته بود و به‌نوعی در دانشگاه خط‌شکن این موضوع بودیم. خوشبختانه در آن زمان برای مهاجرت هم به‌شکل کنونی تبلیغات صورت نمی‌گرفت، بااین‌حال ماندگاری من در این حوزه فقط و فقط به‌دلیل علاقه‌ام به این حوزه بود. حس کردم این حوزه، حوزه‌ای است که کشور به آن نیازمند است و درست است که جذابیت‌ها و رقابت‌های مادی و مالی را ندارد ولی نیازمندی‌های علمی و فنی کشور را برآورده می‌کند و برای همین، مسیر را ادامه دادیم.
هر انسان به حوزه‌ای علاقه دارد و در آن حوزه کار می‌کند و دستاوردی دارد و از آن دستاورد لذت می‌برد و عاشق آن زمینه است و قطعاً دلیل دیگر هم مباحث مالی است ولی در کنار این دلایل، همیشه با خودم می‌گویم حالا که مانده‌ایم باید بهره‌وری داشته باشیم و به کشورمان خدمت کنیم.
این حوزه ترکیبی از مهندسی الکترونیک، مخابرات، کنترل، هوافضا، مکانیک شامل سازه، کنترل سیالات، حرارت، کامپیوتر، نرم‌افزار، سخت‌افزار و همه این‌هاست و به نظرم این حوزه برای بچه‌های فنی مهندسی، حوزه‌ای جذاب و فعال است. در کشور هم به‌هرحال در حوزه نیروی انسانی متخصص دچار مضایقی هستیم که ورود نیروی کار جدید و باانگیزه به ما کمک می‌کند. موضوع دیگر این‌که، این توقع وجود دارد که در کشور ما هم این صنعت مثل همه جهان که موتور پیشرانش دولت است ازسوی دولت حمایت شود، شرکت‌های خصوصی چند سالی است درحال پاگرفتن هستند اما حمایت‌های دولتی و به‌خصوص تخصیص بودجه باید به‌نحوی باشد که این صنعت فعال بوده و بتوانیم برای نگهداشت نیروی انسانی سهم خودمان را داشته باشیم.
دیدگاهتان را بنویسید